1 Ekim, Azerbaycan'da savcılık organlarının kuruluşunun 107. yıl dönümü ve savcılık çalışanlarının meslek bayramı günüdür.
Ülkemizde savcılık organlarının tarihi Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminden - 1918 yılından başlamaktadır.
Umummilli lider Haydar Aliyev, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 1 Ekim 1918 tarihli kararı ile Bakü Daire Mahkemesi bünyesinde savcılık organlarının faaliyete başlamasını esas alarak, her yıl 1 Ekim'in Azerbaycan Cumhuriyeti Savcılığı çalışanlarının meslek bayramı günü olarak kutlanması hakkında 17 Temmuz 1998 tarihli bir kararname imzalamıştır.
Modern.az'ın haberine göre, Azerbaycan savcılık organlarının tarihi üç dönemi kapsamaktadır.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmədov, Aslan bəy Safikürdski, Teymur bəy Makinski adalet bakanları, aynı zamanda Başsavcı olmuşlardır.
Azerbaycan eski SSCB'nin bünyesinde iken ise savcılık sistemine aşağıdaki hukukçular liderlik etmiştir:
Əliheydər Qarayev; Sergey İvanov; Bahadır Vəlibəyov; Böyükağa Talıblı; Hüsü Hacıyev; Ayna Sultanova; Yaqub Məmmədov; Ağahüseyn Əlihüseynov; Cəbrayıl Cəbrayılzadə; Xəlil Əfəndiyev; Əliabbas Əliyev; Hacı Rəhimov; Adil Babayev; Seyfulla Əkbərov; Qambay Məmmədov; Abbas Zamanov; İlyas İsmayılov.
1991 yılında Azerbaycan bağımsızlığını yeniden kazanarak yeni bir döneme adım attı. Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti'nde aşağıdaki hukukçular Başsavcı olarak görev yapmışlardır.
İsmət Qayıbov; Murad Babayev; İxtiyar Şirinov; Əli Ömərov; Eldar Həsənov; Zakir Qaralov, Kamran Əliyev.
Bağımsız Azerbaycan'da Başsavcı görevi ilk kez 5 Şubat 1991 tarihinde tesis edilmiştir. Bu görevi üstlenen ilk kişi ise İsmət Qayıbov olmuştur. O, bu görevi 20 Kasım 1991 tarihine kadar yerine getirmiştir.
İ. Qayıbov, Mart 1971'de Azerbaycan SSC'nin savcılık organlarına kabul edildikten sonra 26 Bakü Komiseri rayonunun savcı yardımcısı görevine atanmıştır. Haziran 1975'ten itibaren ise Bakü Şehir Savcılığı'nda Ceza İşlerinin İncelenmesine Nezaret Şubesi savcısı görevine atanmıştır. Şubat 1976'dan itibaren Bakü Şehir Savcılığı Genel Denetim Şubesi başkanı, 1978'den itibaren İsmayıllı rayonu savcısı, 1982'den itibaren Ali-Bayramlı şehrinin savcısı, 1987–1990 yılları arasında ise Sumgayıt şehrinin savcısı görevlerinde çalışmıştır.
İsmət Qayıbov, 5 Şubat 1991 tarihinde Azerbaycan'ın ilk Başsavcısı olarak atanmıştır. O, Ermenilerin 20 Kasım 1991 tarihinde Hocavend rayonunun Karakent yerleşim biriminde gerçekleştirdiği terör eylemi sırasında - helikopterin düşürülmesi sonucunda şehit olmuştur.
İsmət Qayıbov'un ölümünden sonra Başsavcı görevini 14 Ekim 1992 tarihine kadar Murad Babayev yerine getirmiştir.
M. Babayev, 1968–1973 yılları arasında Bakü Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde eğitim almıştır. 1973 yılında Binegedi rayonunda stajyer müfettiş, 1977–1980 yılları arasında Bakü şehrinde çözülmemiş ölüm olayları üzerine müfettiş, 1982 yılında Mingaçevir şehrinde savcı görevinde çalışmıştır.
1987 yılında Azerbaycan SSC Başsavcı Yardımcısı, 26 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı görevine atanmıştır. 1992 yılının sonunda görevinden istifa etmiştir. Şubat 1993'te Bakü şehir Ulaşım Savcısı olarak atanmıştır. 7 yıl bu görevde çalıştıktan sonra emekli olmuştur.
M. Babayev, 2013 yılında vefat etmiştir.
Daha sonra Başsavcı görevini 14 Ekim 1992 - 30 Haziran 1993 tarihleri arasında İxtiyar Şirinov icra etmiştir.
İxtiyar Şirinov, 1972-1977 yılları arasında Bakü Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde yükseköğrenim görmüştür. AHC iktidarı döneminde önce devlet müşaviri, daha sonra ise Başsavcı görevinde çalışmıştır. 1993 yılının Haziran olaylarında Gence'de isyancı Suret Hüseynov'un ekibi tarafından tutuklanmıştır. 11 ay sonra mahkeme ceza davasını kapatmış ve serbest bırakılmıştır. O, 2022 yılında uzun süren bir hastalıktan sonra vefat etmiştir.
İxtiyar Şirinov'dan sonra Başsavcı makamına Əli Ömərov getirilmiştir. O, 1993 yılından 8 Ekim 1994 tarihine kadar Başsavcı olarak görev yapmıştır.
Əli Ömərov, 1992 yılında Nahçıvan Ali Meclisi Başkanı Haydar Aliyev'in Azerbaycan'da iktidar mücadelesine açık ve aktif bir şekilde çağrı yapan 91 aydının saflarında yer almıştır. O, 1990 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Ali Sovyeti milletvekili seçilmiş, 1993 yılında Milli Meclis üyeliğine kabul edilmiştir. Hocalı faciasına dair oluşturulan komisyonun sorumlu sekreteri olmuş ve facianın işlenmesi, meydana gelmesi ve sonuçları hakkında ana konuşmacı olarak yer almıştır. Əli Ömərov, 3 Temmuz 1993 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı görevine atanmıştır. 8 Ekim 1994 tarihinde kendi dilekçesiyle görevinden süresinden önce azledilmiştir.
Əli Ömərov, Başsavcı olduğu dönemde görevdeki içişleri ve savunma bakanlarına karşı ceza davaları başlatmış ve onların görevlerinden uzaklaştırılmasını sağlamıştır.
Əli Ömərov'un istifasından sonra Başsavcılık görevi 5 ay boş kalmış, daha sonra 22 Mart 1995 tarihinde bu göreve Eldar Həsənov getirilmiştir. O, bu görevde 5 yıl – 21 Nisan 2000 tarihine kadar çalışmıştır.
E. Həsənov, 1983 yılında SSCB İçişleri Bakanlığı Akademisi'ni hukukçu uzmanlığı üzere bitirdikten sonra uzun süre Azerbaycan Cumhuriyeti'nin hukuk-muhafaza organlarında müfettiş, baş müfettiş, cinayet-arama şubesinin başkan yardımcısı ve başkanı, Bakü şehri Nizami rayonunun ve Gence şehrinin içişleri şubesinin başkanı, içişleri bakanının yardımcısı, başsavcının yardımcısı görevlerinde çalışmıştır.
Eldar Həsənov, 21 Nisan 2000 tarihinde görev süresinin sona ermesi nedeniyle Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev tarafından Başsavcı görevinden azledilmiştir. O, şu anda başka bir görevde yol verdiği kanunsuzluklar nedeniyle ceza infaz kurumunda hapis cezası çekmektedir.
Bağımsızlık tarihinde en uzun süre Başsavcı olarak görev yapan Zakir Qaralov olmuştur. O, bu görevi 20 yıl süreyle icra etmiştir. Z. Qaralov, 20 Nisan 2000 tarihinden 1 Mayıs 2020 tarihine kadar Başsavcı olarak görev yapmıştır.
O, 1979 yılında Bakü Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdikten sonra savcılık organlarına kabul edilmiştir. 1981 yılına kadar Bakü şehri Sebail rayonu savcı yardımcısı, 1981–2000 yılları arasında Başsavcılık Genel Denetim Şubesi savcısı, başsavcısı, Bakü şehri Nesimi rayonu savcı yardımcısı, Nesimi rayonu savcısı, Başsavcılık Milli Güvenlik Organlarında Soruşturma Denetim Şubesi'nin, Genel Denetim İdaresi'nin savcısı ve başsavcısı, Bakü şehri Sabuncu rayonu savcısı, Gence şehir savcısı görevlerinde çalışmıştır.
Daha sonra Başsavcı makamına Kamran Əliyev getirilmiştir. O, ülke Cumhurbaşkanı'nın 1 Mayıs 2020 tarihli kararnamesi ile Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı olarak atanmıştır. Kamran Əliyev'e, Cumhurbaşkanı'nın 23 Kasım 2021 tarihli kararnamesi ile I. dereceli devlet adalet müşaviri yüksek özel rütbesi verilmiştir.
Ülke başkanının 1 Mayıs 2025 tarihli kararnamesi ile K. Əliyev ikinci dönem için Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı görevine atanmıştır.
Kamran Əliyev, 18 Kasım 1965 tarihinde Balaken rayonunda doğmuştur.
1987 yılında Rusya Federasyonu İrkutsk Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdikten sonra Rusya Federasyonu Zabaykalye Ulaşım Savcılığı'nın Çita Ulaşım Savcılığı'nda müfettiş görevi üzere stajyer olarak atanmıştır. Daha sonra K. Əliyev, aynı savcılıkta ve Zabaykalye Ulaşım Savcılığı'nda baş müfettiş görevinde çalışmıştır. 1990-1993 yılları arasında eski SSCB Başsavcılığı Bilimsel Araştırma Enstitüsü'nde örgün bölüm üzere doktora eğitimi almış, paralel olarak aynı kurumda bilimsel araştırmacı görevinde çalışmıştır.
1993 yılında aynı Enstitü'de doktora tezini savunarak hukuk bilimleri adayı bilimsel derecesini almıştır. Daha sonra K. Əliyev, nakil yoluyla Azerbaycan Cumhuriyeti Savcılık organlarına kabul edilerek Kadrolar İdaresi savcısı, Bilim-Eğitim Merkezi başkanı, Başsavcılık Soruşturma ve Ağır Suçlara Dair İşler Üzere Soruşturma İdarelerinde müfettiş ve baş müfettiş, Başsavcı yardımcısı ve baş yardımcısı, Başsavcılık Devlet İddianamesinin Savunması İdaresi başkanı görevlerinde çalışmıştır.
06.08.2007 tarihinden itibaren ise Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı yanında Yolsuzlukla Mücadele İdaresi başkanı görevine atanmıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın 05.08.2014 tarihli kararnamesi ile Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı Yardımcısı - Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısı yanında Yolsuzlukla Mücadele Baş İdaresi başkanı olarak atanmıştır.
A.Qorxmaz
