“Ramiz Mehdiyev olayı” etrafındaki tartışmalar bitmek bilmiyor. Uzun yıllar Cumhurbaşkanlığı İdaresi'ne başkanlık etmiş 87 yaşındaki akademisyen hakkında ileri sürülen suçlamalar (“devlete ihanet”, “iktidarı zorla ele geçirme” ve “suç yoluyla elde edilmiş mal varlığının aklanması”) ülke gündemine bomba gibi düştü.
Ramiz Mehdiyev'in uzun yıllar siyasi‑idari sistemdeki rolü göz önüne alındığında, onun Bakü şehrinin yönetimi süreçlerine etkisini de belirtmemek olmaz.
Mehdiyev'in faaliyet yıllarında başkent yönetiminde - yani Bakü'nün eski belediye başkanı ve şehir İcra Hakimiyeti sisteminde rol alan kişilerle ilişkileri nasıl oldu?
Ramiz Mehdiyev'in merkezi yönetimde uzun süre (1995‑2019 yılları arasında Cumhurbaşkanlığı İdaresi'nin başkanı) nüfuz sahibi olması onun yerel yönetim sistemine etki gücünü artırıyordu.
Başkent belediye başkanı veya şehir İcra Hakimiyeti başkanı fonksiyonu Bakü için özel önem taşımaktadır. Tabii ki, belediye başkanının faaliyetine merkezi yönetimden verilen talimatlar, nüfuzlu memurlarla ilişkiler etkisiz kalmıyor.
Mehdiyev gibi merkezde etkisi olan bir kişi için Bakü belediye başkanları ile işbirliği, hesap verebilirlik, bazen de çekişme istisna bir durum sayılmamalıdır.
Böylelikle, Mehdiyev'in adı gündeme geldiğinde Bakü belediye başkanları da akla geliyor. Peki bağımsızlıktan sonra Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'ne kimler başkanlık etti?
Modern.az sitesi Bakü'nün eski belediye başkanlarını kısaca okuyuculara hatırlatıyor:
Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlık elde ettikten sonra Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin ilk başkanı Ağasəlim Bağırov oldu. O, 15 Nisan 1992'den 4 Temmuz 1992'ye kadar bu görevde çalıştı.
A.Bağırov Azerbaycan SSC Et ve Süt Sanayii Bakanlığı'nda ekonomist-mühendis görevinde çalıştı. Sonra 13 yıl boyunca Azerbaycan SSC Ticaret Bakanlığı sisteminde çeşitli görevlerde çalıştı, "Azerittifak"ın evrensel toptan satış bazasının direktörü, Azerbaycan SSC Devlet Plan Komitesi'nin şube müdürü oldu.
1985 yılında Azerbaycan Tüketici Kooperatifleri'nin XVI kurultayında "Azerittifak"ın yönetim kurulu başkan yardımcısı seçildi. 1988 yılından itibaren Azerbaycan SSC Devlet Plan Komitesi'nin ticaret ve kamu iaşesi şubesi başkanı görevinde çalıştı, Nisan 1989'da Azerbaycan SSC ticaret bakanı olarak atandı. Bakan görevinde Nisan 1992'ye kadar çalıştı, aynı yılın Nisan–Temmuz aylarında Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin başkanı oldu. Onun 80 yaşında vefat ettiği bildiriliyor.
Daha sonra başkentin yönetimi Rauf Gülməmmədov'a verildi. O, 4 Temmuz 1992 tarihinden 3 Temmuz 1993 tarihine kadar Bakü'ye başkanlık etti.
R.Gülməmmədov 1980–1982 yıllarında Bakü Şehir Halk Temsilcileri Sovyeti Yürütme Komitesi'nin İhtisaslaşmış Tamir-İnşaat İdaresi başkanı, 1982–1984 yıllarında Bakü Şehir Halk Temsilcileri Sovyeti Yürütme Komitesi'nin İhtisaslaşmış Tamir-İnşaat Tröstü müdürü, 1984–1989 yıllarında Bakü Baş Konut Üretim İdaresi başkanı, 1989–1991 yıllarında Bakü Baş İnşaat İdaresi başkanı görevinde çalıştı.
1990 yılı seçimlerinde 20 sayılı seçim bölgesinden XII. dönem Azerbaycan SSC Ali Sovyeti milletvekili seçildi.
Rauf Gülməmmədov 1991–1992 yıllarında Bakü Şehir İcra Hakimiyeti başkanının birinci yardımcısı görevini yürüttü.
O, 23 Nisan 1992'de ülke Cumhurbaşkanı'nın yetkisini kullanan Ali Sovyet'in o zamanki başkanı Yaqub Məmmədov'un kararına göre, Başbakan yardımcısı görevine atandı. R.Gülməmmədov 18 Mayıs 1992'de Cumhurbaşkanı'nın yetkisini icra eden Ali Sovyet'in başkanı İsa Qəmbər'in fermanı ile bu göreve yeniden atandı. Rauf Gülməmmədov 4 Temmuz 1992 tarihinde Cumhurbaşkanı Əbülfəz Elçibəy'in 31 numaralı fermanı ile görevinden azat edildi. Aynı gün Cumhurbaşkanı Ə.Elçibəy Rauf Gülməmmədov'u Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin başkanı görevine atadı. O, 3 Temmuz 1993 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı yetkilerini icra eden Ali Sovyet'in başkanı Heydər Əliyev'in fermanına göre, Bakü belediye başkanı görevinden azat edildi.
Başkent belediye başkanı görevinden azat edildikten sonra - 1993 yılından 1997 yılına kadar Rauf Gülməmmədov Bakü Baş İnşaat İdaresi'nin başkanı görevinde çalıştı. O, 21 Haziran 1999 tarihinde Bakü'de vefat etti.
Yukarıda adları geçen eski belediye başkanları Ramiz Mehdiyev Cumhurbaşkanlığı İdaresi'ne başkan gelene kadar çalıştıklarından, onların yolları kesişmedi.
Bağımsızlık yıllarında başkentin üçüncü icra başkanı Rəfael Allahverdiyev oldu. O, 3 Temmuz 1993'ten 16 Ekim 2000'e kadar bu görevde çalıştı.
R.Allahverdiyev'in Bakü belediye başkanı görevinde çalıştığı dönem Ramiz Mehdiyev'in Cumhurbaşkanlığı İdaresi'ne başkanlık ettiği zamanla üst üste düştü. Bu iki memur her zaman çatışma içinde oldular.
R.Allahverdiyev 1992 yılında Nahçıvan Ali Meclisi'nin başkanı Heydər Əliyev'i Azerbaycan'da iktidar uğruna açık ve aktif mücadeleye çağıran, onun iktidara dönüşü için dilekçeye imza atan “91'ler”den biri oldu, Yeni Azerbaycan Partisi'nin (YAP) kurulmasında aktif rol aldı.
Tam da bu yöndeki faaliyetlerinin sonucu olarak, Heydər Əliyev iktidara döner dönmez henüz 70'li yıllardan tanıdığı Rafael Allahverdiyev'i Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin başkanı gibi önemli bir göreve getirdi (3 Temmuz 1993'te).
O, hem de 1993 yılından itibaren YAP'ın başkan yardımcısı görevini yürütüyordu. Ve bu görevde 2001 yılına kadar kaldı.
Bakü belediye başkanı görevine geldikten iki yıl sonra Rafael Allahverdiyev milletvekili mandatına da sahip oldu. Şöyle ki, 12 Kasım 1995'te Azerbaycan Cumhuriyeti I. dönem Milli Meclisi'ne 25 sayılı Nerimanov ikinci seçim bölgesinden milletvekili seçildi.
Rafael Allahverdiyev'e Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin başkanı olarak tek anlamlı bir yaklaşım yoktu. Örneğin, onun döneminde başkentte küçük ticaret, sokak satıcılığı geniş bir yayılım göstermişti. Sokak satıcılığına, küçük ticarete geniş imkan sağlanması ise şehrin kirlenmesine, hoş olmayan manzaraların hüküm sürmesine neden olmuştu. Sokak ticaretine imkan sağlanmasını insanların geçimi açısından takdir eden çoktu, ama şehrin görünümüne önem verenler buna karşıydılar.
Ekim 2000 sonunda Rafael Allahverdiyev Bakü belediye başkanı görevinden istifa etti. Söylenenlere göre, onun "vurulmasında" Ramiz Mehdiyev'in özel bir rolü oldu. Aynı yılın Kasım ayında Allahverdiyev yeniden Milli Meclis'e milletvekili seçildi. O, Milli Meclis'te iktidardaki Yeni Azerbaycan Partisi'ni temsil ediyordu.
Henüz genç yaşlarından Heydər Əliyev ile çalışmaya başlayan R.Allahverdiyev merhum devlet başkanının en yakın ve sadık silah arkadaşlarından sayılıyordu.
Ama Heydər Əliyev'in vefatından sonra iktidar içindeki rakiplerinin R.Allahverdiyev'e baskıları arttı. Bu baskıların arkasında ise “Boz kardinal”ın durduğu iddia ediliyordu.
Daha sonra hukuk-güvenlik organları onu rahatsız etmeye başladılar.
Temmuz 2004'te ise Rafael Allahverdiyev milletvekili olmasına rağmen, sorgulanmak üzere Cumhuriyet Başsavcılığı'na çağrıldı. Onun Başsavcılığa çağrılması, bir dizi bağımsız ve muhalif basında iktidardaki bazı memurları eleştiren röportajlar vermesinden sonraya denk geliyordu.
"Ben parlamentin milletvekiliyim, Heydər Əliyev döneminde ülkenin siyasi yönetiminde temsil edilmişim. Bu nedenle kendime karşı böyle bir davranışı kabul etmiyor ve bunu kınıyorum. Bu sebeple vekilimi Başsavcılığa gönderdim",-diye R.Allahverdiyev o zaman belirtmişti.
Peki uzun süre yüksek görevlerde çalışmış, Milli Meclis'in milletvekili olmuş, YAP'ın kurulmasında yakından yer almış R.Allahverdiyev'in iktidarın gazabına uğramasının sebepleri neydi?
O zaman bu konuda çeşitli fikirler dile getirilse de, R.Allahverdiyev'in kendisi baskıların arkasında o zaman Cumhurbaşkanlığı İdaresi'nin başkanı olan Ramiz Mehdiyev'in adını anıyordu.
Örneğin, R.Allahverdiyev “Exo” gazetesine verdiği 21 Temmuz 2004 tarihli açıklamasında R.Mehdiyev'e baskıları durdurması için uyarıda bulunmuştu:
"...bağımsız veya muhalif basına röportaj vermekte kötü bir şey görmüyorum... Bir kez daha söylemek istiyorum - eğer Ramiz Mehdiyev eylemlerini durdurmazsa, o zaman ona karşı ciddi suçlama niteliğinde materyaller yayınlayacağım".
Ama Rafael Allahverdiyev'e karşı baskılar durmadı. Ve bu olayların fonunda Rafael Allahverdiyev Aralık 2004'te milletvekilliğinden de istifa etmek zorunda kaldı. Bu yetmezmiş gibi, onu hatta YAP'tan da çıkardılar.
Azerbaycan'da tutuklanacağından endişelenen Rafael Allahverdiyev ülkeyi terk edip İsviçre'ye göç etmek zorunda kaldı. Rafael Allahverdiyev Azerbaycan'a dönmek için çok çalıştı. Ama sağ salim dönemedi.
Çünkü iyileşmez bir hastalığa - beyin kanserine yakalanan eski milletvekilinin durumu giderek kötüleşiyor ve onun aklı kendi tedavisine karışıyordu. Rafael Allahverdiyev 2004 yılının sonlarından 2009 yılının başına kadar İsviçre'de mülteci hayatı yaşamaya mecbur oldu.
Aralık 2008'de eski belediye başkanının eşi Zakirə Allahverdiyeva, eşinin hayatının son günlerinde Bakü'ye dönmesine olanak sağlanması için Azerbaycan yönetimine başvurdu. Ve Aralık sonunda R.Allahverdiyev'in ülkeye dönüşüne onay verildi.
Ailesi R.Allahverdiyev'i ancak Ocak 2009 başında çok ağır durumda Bakü'ye ulaştırabildi. Ve o, doğduğu şehre ulaştıktan sadece birkaç saat sonra - 11 Ocak'ta vefat etti.
R.Allahverdiyev'den sonra başkentin İcra Hakimiyeti'ne başkanlık etmek Hacıbala Abutalıbov'a verildi.
Hacıbala Abutalıbov Şubat 1995'ten Ocak 2000'e kadar Bakü şehri Surahanı Rayon İcra Hakimiyeti'nin başkanı olarak çalıştı.
Ocak 2000'den Ocak 2001'e kadar Başbakan yardımcısı görevinde çalıştı.
Ocak 2001'de Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin başkanı olarak atandı.
Tam 18 yıl Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'ne başkanlık eden Abutalıbov 21 Nisan 2018 tarihinde bu görevden azat edildi. Aynı gün Cumhurbaşkanı'nın kararnamesi ile Başbakan yardımcısı olarak atandı.
21 Ekim 2019'da Hacıbala Abutalıbov Başbakan yardımcısı görevinden de azat edilerek emekliliğe sevk edildi.
5 Mart 2021'de iktidardaki Yeni Azerbaycan Partisi'nin (YAP) VII. kurultayında Hacıbala Abutalıbov kurumun Yönetim Kurulu'ndan çıkarıldı.
Onu başlangıçta YAP'ın Veteranlar Şurası'na da dahil etmediler. Yalnızca 6 ay sonra Hacıbala Abutalıbov'un gönlünü almak için adını YAP'ın Veteranlar Şurası listesine eklediler.
Bakü Şehir İcra Hakimiyeti'nin eski başkanı Hacıbala Abutalıbov her zaman medya için ilgi çekici bir kişi oldu. Ancak Hacıbala öğretmen tuttuğu görevlerden uzaklaştırıldıktan sonra onun sesi soluğu da kesildi.
Genellikle gürültülü olaylara kendine özgü tarzda tepki veren Hacıbala Abutalıbov 5 yıldır basından “gizleniyor”. Medya son kez onun Ramiz Mehdiyev hakkındaki makalesini yayınladı, kendisini ise görmedi...
Yeri gelmişken, Hacıbala Abutalıbov Ramiz Mehdiyev hakkında yazdığı o makalede şöyle yazmıştı: "...bazı yüksek rütbeli memurlar, o cümleden Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İdaresi'nin eski başkanı Ramiz Mehdiyev tuttukları görevlerden suiistimal ederek, kanunların üstünlüğüne aldırış etmiyor, onları istedikleri gibi çiğniyor ve ihlal ediyorlar. Buna örnek olarak Ramiz Mehdiyev'in karantina kurallarına aykırı olarak lüks ve gösterişli bir ortamda birçok görevli, aynı zamanda görevden uzaklaştırılmış eski memurların katılımıyla torununa düğün yapması olayına tepki göstermemizi bir vatandaş olarak kendimize borç biliyoruz. Açıkçası, kitle iletişim araçlarında bu hoş olmayan olayın aydınlatılması Azerbaycan vatandaşlarının çoğu tabakasında Ramiz Mehdiyev'e karşı derin nefret ve tiksinti hissini uyandırmış, halkın büyük çoğunluğunun gazabına neden olmuştur...
...Üzülerek de olsa belirtmeliyiz ki, Ramiz Mehdiyev'in ve çevresinin bu kanuna aykırı hareketleri sadece milli dayanışmanın, insanlar arasındaki sosyal eşitliğin güçlenmesine hizmet etmiyor, aksine, iktidar hiyerarşisinde temsil olunan memurların keyfiliği, halktan ayrı düşmesi gibi olumsuz algılar yaratıyor".
A.Qorxmaz
