Modern.az

Bakının məşhur qonaqları - “KQB”nin məşhur generalına “Nizami xalçası”nı kim bağışlamışdı? - FOTOLAR

Bakının məşhur qonaqları - “KQB”nin məşhur generalına “Nizami xalçası”nı kim bağışlamışdı? - FOTOLAR

Reportaj

22 Aprel 2019, 12:30

Azərbaycan özünün qonaqpərvərliyi ilə məşhurdur. Ölkəmizə gələn əcnəbilər xalqımızın qonaqpərvərliyindən ürəkdolusu danışır, süfrəmizin zənginliyindən söz açır, Azərbaycan təbiətinin gəzməli-görməli yerlərinə valeh olduqlarını gizlətmirlər. Məhz bu səbəblərdən Azərbaycan xalqı qonaqpərvərliyi ilə dünyaya səs salmış millət kimi tanınır.  Ötən illər ərzində çox məşhurlar Bakıda qonaq olublar. Həmin məşhurların qısa və ya uzunmüddətlik səfərləri Bakının və insanlarımızın keçmişində silinməz izlər qoyub.  Modern.az saytı məşhurların Bakı səfəri haqqında silsilə məqalələri davam etdirir.

“Bakının məşhur qonaqları” layihəsində müxtəlif illərdə paytaxtımızda olmuş şöhrətli simaların səfərindən, onların təəssüratlarından söz açılır, o səfərlərin şahidilərinin xatirələri təqdim edilir. Bakıya kimlər gəlməyib?..

Budəfəki yazımızda məşhur Sovet kəşfiyyatçısı, keçmiş SSRİ-nin süqutu ərəfəsində Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində (DTK, “KQB”) ikinci adam olmuş Leonid Şebarşindən bəhs edirik. Dorğudur, onun Bakı səfəri haqqında məlumat hansısa mənbələrdə çox xəsisliklə keçir və bu da səbəbsiz deyil, axı söhbət “KQB” kimi qapalı bir xüsusi xidmət orqanının general-leytenant rütbəsinədək yüksəlmiş zabitindən gedir. SSRİ-nin süqutu ərəfəsində “KQB”də ikinci adam olmuş təcrübəli xüsusi xidmət zabiti - general-leytenant Leonid Şebarşin Sovet kəşfiyyatının xarici agentura şəbəkəsinə rəhbərlik edib. L.Şebarşin ötən əsrin 70-80-ci illərində Sovet kəşfiyyatının İrandakı casus şəbəkəsinin birinci siması olub.

Onun ölümündən çox müddət keçməyib – 2012-cü ilin 30 martında özünü Moskvada yaşadığı mənzildə güllələdi... Bu intihar generalın sağlamlıq durumunun kəskin pisləşməsi, əsəblərinin pozulmasının nəticəsiydi. O, əsl zabit kimi hərəkət etdi...

General-leytenant L.Şebarşin 56 yaşında xüsusi xidmət orqanlarından təqaüdə çıxmış, 30 il Sovet İttifaqının xarici ölkələrdəki kəşfiyyatçısı kimi fəaliyyət göstərmişdi. O, 1964-cü ilə SSRİ-nin agenti olaraq Pakistana göndərildi və 4 il bu ölkədə Sovet kəşfiyyatına işlədi. 1971-ci ildə onu DTK-nın Hindistandakı rezidentinin müavini vəzifəsinə təyin etdilər. L.Şebarşin  ingilis, urdu, fars və hind dillərində təmiz danışa bilirdi. Leonid Şebarşinin kəfiyyatçı kimi çalışdığı ölkələrdən biri Azərbaycanın cənub qonşusu – İran olub. Məhz İrana gedib-gələrkən onun yolu bir neçə dəfə Bakıdan keçib. Elə bəzi xatirələrində də qısa ştrixlərlə Bakıda olmağı barədə qeydlər edib. Leonid Şebarşin 1979-cu ildə DTK-nın İrana rezidenti təyin edildi. O zaman artıq İranda İslam inqilabı baş vermiş, Şah qaçmış, Ayətullah Xomeyni Tehrana dönmüşdü.

İrana yola düşməzdən əvvəl onu “KQB”nin sədri Yuri Andropov qəbul edərək, xüsusi tapşırıqlar vermiş, farsların necə bir xalq olduğunu anlatmış, SSR-nin İrandakı hansı maraqlar güddüyünü başa salmışdı. Andropov “KQB”nin İrana yola saldığı agentə izah etdi ki, Sovet İttifaqının əsas məqsədi İranla dost olmaq deyil, bu ölkənin düşmənə çevrilməməsinə əmin olmaqdır. Çünki SSRİ-nin Əfqanıstana qoşun yeritməsi Xomeyninin Sovet İttifaqına qarşı münasibətini radikal şəkildə dəyişmişdi. Leonid Şebarşin 1979-cu ildən 1983-cü ilədək - İran İslam inqilabının ən çətin və dramatik dövründə Sovet İttifaqının bu ölkədəki agentura şəbəkəsin rəhbərlik etdi. Sovet kəşfiyyat şəbəkəsi şah rejiminin devrilməsində əsas rol oynamış İran Xalq Partiyasının fəaliyyətini dəstəkləyirdi. İran Xalq Partiyası (Tudə) 1948-ci ildə Şimali İranın Sovet İttifaqı tərəfindən işğalından sonra yaradılmışdı. Və heç keç şübhə etmirdi ki, Tudə Partiyası Sovet xüsusi xidmət orqanlarının dəstəyi ilə yaradılıb. Leonid Şebarşin xatirələrində qeyd edir ki, ilk vaxtlarda İranda hakimiyyətə gəlmiş mollalarla işləmək sovet kəfiyyatçıları üçün xeyli çətin olub: ”Bizə mollalar və ruhanilərin cəmiyyətin geridə qalmış təbəqəsi olduğunu anlatmışdılar. Mən İrana ziyalılar olmayan rəhbərliklə işləyəcəyimi bilərək getdim. Hesab edirdim ki, onlarla işləmək uşaqlarla olduğu qədər asan olacaq. Amma bir il sonra gördüm ki, mollalarla münasibətlərdə əldə etdiyimiz heç bir nailiyyət yoxdur. Əksinə, nailiyyəti onlar bizi axmaq yerinə qoyaraq əldə etmişdilər. Halbuki, biz mollaları ağılsız, özümzü isə ağıllı hesab etmişdik. Əslində isə belə deyilmiş. Mənim əvvəllər çalışdığım Pakistan və Hindistanda belə hal olmamışdı. Savadsız hesab etdiyimiz mollalar bizimlə və amerikalılarla siçanla oynayan pişik kimi oynamışdılar”.

Leonid Şebarşinin İrandakı karyerasına onun agentura şəbəkəsinə daxil olan mayor Kuziçkinin SSRİ “KQB”sinə xəyanət etməsi ilə ciddi zərbə dəydi. Belə ki, L.Şebarşin tətildə olan zaman daha əvvəllər gizli olaraq ingilis kəşfiyyatı tərəfindən ələ alınmış mayor Kuziçkin İrandakı Sovet rezidenturasını tərk edərək Türkiyə üzərindən İngiltərəyə qaçdı. Kuziçkinin qaçması yalnız İranda deyil, bütün Orta Şərqdəki Sovet agentura şəbəkəsinə böyük ziyan vurdu. İngilislər Kuziçkinin onlara ötürdüyü məlumatları İran hakimiyyəti ilə bölüşəndən sonra Sovet agentura şəbəkəsi ciddi şəkildə zərər gördü. İran Xalq Partiyasının “KQB” ilə əməkdaşlıq edən demək olar ki, bütün üzvləri həbs olunub öldürüldülər. Mayor Kuziçkinin xəyanəti Leonid Şebarşinin İranda deşifrə olunmasıyla nəticələndi. Şebarşinə məlum oldu ki, mayor Kuziçkin hələ Şahın hakimiyyəti dövründə İngilis kəşfiyyatı tərəfindən ələ alınıbmış: “Bu hadisə sayəsində bizə dəyən  mənəvi və siyasi zərər çox böyük idi” –deyə L.Şebarşin xatirələrində yazır. O zaman məsələ SSRİ rəhbəri Leonid İliç Brejnevə məruzə olunanda, o, “nə etmək olar, bu müharibədir və müharibə itkisiz ötüşmür”,- deyə reaksiya vermişdi. Sovet agenturasının məğlubiyyəti Şebarşinin İranda qalıb kəşfiyyata davam etməsinə yol vermirdi və o, geri – “KQB”nin Moskvadakı Mərkəzi Aparatına çağırıldı. Maraqlıdır ki, bu hadisə L.Şebarşinin karyerasına mane olmadı. Çünki Sovet İtttifaqının rəhbərliyi belə bir təcrübəli zabiti itirmək istəmirdi və tezliklə onu SSRİ DTK-sında xarici kəşfiyyata cavabdeh olan idarəyə  rəhbər təyin etdilər. İranı tərk edərkən Leonid Şebarşinin yolu Bakıdan düşdü və burada  Azərbaycan “KQB”sindəki həmkarları tərəfindən qarşılandı. O, İrana səfərindən əvvəl də Bakıda olmuş və burada təlimatlandırılmışdı. İranda işlədiyi müddətdə Leonid Şebarşinə birbaşa azərbaycanlılarla ünsiyyət qurmağa icazə verilmişdi. “KQB” zabiti ”Sovet kəşfiyyatı rəhbərinin qeydləri” adlı xatirələrində azərbaycanlıları xoş sözlərlə yad edib.”1983-cü ilin fevralında İran Xalq Partiyası (TUDƏ) rəhbərlərini həbsləri başladı. Tehranda qalmanın artıq mənası yox idi. Ənzəli limanında “Quryev” teploxoduna minib İranı tərk etdim. Artıq Bakıdayam. İndi ”KQB” sədri olan Vaqif Hüseynov məni qarşıladı. Dəfələrlə əmin olmuşam ki, Bakıda etibarlı dostlarım var…”, - Şebarşin yazıb General-leytenant L.Şebarşin 1989-1991-ci illərdə SSRİ DTK-sında xarici kəşfiyyata cavabdeh olan Birinci Baş İdarənin rəisi vəzifəsində işlədi. 1991-ci il avqustun 19-da ”QKÇP” qiyamı baş verərəkən Leonid Şebarşin hələ ki SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin rəhbərliyində ikinci şəxs idi. ”QKÇP” qiyamı ozamankı SSRİ rəhbərliyindəki mühafizəkar qüvvələrin, başda DTK sədri Vladimir Kryuçkov olmaqla, Sovet imperiyasını qoruyub saxlamaq uçun sonuncu inadlı cəhdi idi. SSRİ-ni qoruyuib saxlamağa yönəlik ”QKÇP” qiyamı zamanı bütün “KQB” rəhbərliyi Mixalil Qorbaçova qarşı çıxarkən, yalnız Leonid Şebarşin bitərəf mövqe sərgilədi. O zaman “QKÇP” əleyhinə hərəkata Rusiya prezidenti Boris Yeltsin başçılıq edirdi. Onun tərəfdarları Moskvada izdihamlı mitinq təşkil etməklə ”QKÇP”nin demək olar ki, sonunu gətirdilər.  DTK rəhbərliyi məhz Boris Yeltsini Moskvaya buraxmaqla həlledici səhv etdi. “Alfa” qrupuna Boris Yeltsinin Moskvaya girişinə mane olmamaq barədə göstərişi isə DTK sədrinin müavini, Birinci Baş İdarənin rəisi Leonid Şebarşin vermişdi. Məhz onun bu hərəkəti “QKÇP”nin məğlubiyyətinə səbəb oldu. Şebarşin “Alfa” xüsusi təyinatlılarına Moskvadakı mitinqi dağıtmamaq göstərişini verməklə dolayısı ilə “QKÇP” əleyhinə hərəkata qoşulmuş oldu. “QKÇP” qiyamının yatırılması SSRİ-nin dağılmasını sürətləndirdi və artıq 4 aydan sonra bu nəhəg dövlət tamamilə çökdü. “QKÇP” qiyamı haqda qeydlərində L.Şebarşin yazır: ”Hər şey texniki cəhətdən zəif təşkil edilmiş faydasız cəhdlər idi. Və bütün bunlar həm də diletantlıq idi”. “QKÇP” qiyamından sonra general-leytenant Leonid Şebarşin bir sutka ərzində - 22 avqustdan 23 avqustadək- SSRİ “KQB”sinə faktiki rəhbərlik etdi. Daha sonra SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçov “KQB”nin başına Vladimir Bakatini gətirdi. Leonid Şebarşinin tutduğu vəzifə - DTK-nın Birinci Baş İdarəsinin rəisi postu isə Yevgeni Primakova həvalə olundu. Onda Y.Primakov Leonid Şebarşinə özünün 1-ci müavin postunu təklif edərək, qalıb işləməsini istədi. Ancaq təcrübəli general-leytenant  DTK-nın Birinci Baş İdarəsində 2-ci şəxs olmaq istəməyərək, təqaüdə yollanmağı üstün tutdu. Leonid Şebarşin əsl zabit kimi öldü. İntihardan xeyli əvvəl onun sağlamlığında ciddi problemlər yaranmış, gözləri tutularaq kor olmuşdu. Və o, belə yaşamaqdan bezərək, silahını çıxarıb özünü vurdu.

“KQB”nin məşhur siması olmuş general-leytenant Leonid Şebarşin haqqında Azərbaycana bağlı  daha bir maraqlı fakt onun evində çəkilmiş bir şəkildir. DTK zabiti evinin divarından asılan, üzərində Azərbaycanın dahi şairi Nizami Gəncəvi təsvir olunmuş xalçanın önündə lentə alınıb. Bəs üzərində Nizaminin əksi olan xalçanı ona kim, harda bağışlayıb? Leonid Şebarşin haqqında ayrı-ayrı mənbələrdəki qeydlərə görə, ehtimal ki, “Nizami xalçası”nı ona 1971-1977-ci illərdə çalışdığı Hindistanda bağışlayıblar. Qeyd edək ki, Hindistanın bir neçə şəhər kitabxanaları və arxivlərində Nizami  Gəncəvinin müxtəlif əlyazmaları mövcuddur.  Hindistanın prezident sarayının mərkəzi zalında N.Gəncəvinin portreti də asılıb. Həmçinin zalın tavanına N.Gəncəvinin əsərlərindən təsvirlər və qısa beytlər də həkk edilib.  Ölkənin bütün yüksək səviyyəli dövlət tədbirləri məhz bu zalda keçirilir. N.Gəncəvinin portreti zalda yeganə olduğuna görə ziyarətçilərin diqqətindən yayınmır.  Digər ehtimala görə, xalça ona Bakıda olarkən  Azərbaycan”KQB”sinin sədri Vaqif Hüseynov tərəfindən həddiyə olunub.İstənilən halda , “Nizami xalçası”nın evinin divarından asılması “KQB” generalının ona böyük dəyər verdiyini nümayiş etdirirdi...General Leonid Şebarşin Nina Vasilyevna Puşkina (1934-2005) ilə evli idi. Onların bu evlilikdən iki övladları doğulub: oğlu Aleksey hazırda diplomat kimi fəaliyyət göstərir.  Qızı Tatyana  1984-cü ildə 20 yaşında astma xəstəliyindən vəfat edib. A.Qorxmaz

Telegram
Hadisələri anında izləyin!
Keçid et
Rusiyada ağır döyüşlər: Ukrayna partizanları əraziləri bombalayır