Modern.az saytında “Tarixdə iz qoyanlar” rubrikasının növbəti yazısını təqdim edirik.
Rubrikamızda vaxtilə Azərbaycanda məşhur olmuş adlı-sanlı simalar barəsində arxivlərimizdə toz basmış materiallara işıq salınacaq. Tariximizdə iz qoymuş bu şəxslər bəlkə də yaşlı nəslin yadından çıxmayıb, amma orta və gənc nəsil onlar haqqında ya çox az bilir, ya da məlumatlı deyil.
Bu səbəbdən də arxivlərdə qorunan materialların dərc olunması kimlər üçünsə gərəkli sayıla bilər.
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda güclü milli-vətənpərvər ziyalı nəsli yetişmişdi. Bu nəsil milləti mədəniyyətə aparan yolu öz ziyası ilə işıqlandıran insanlardan ibarət idi. Heç şübhəsiz ki, bu işıqlı nəslin görkəmli nümayəndələrindən biri də Abbas Səhhət idi.
Ruhani ailə tərbiyəsi görmüş, İranda ali tibb təhsili almış Abbas Səhhət fəaliyyətinə doğma Şamaxının Rüşdiyyə məktəbində müəllim kimi başlamışdı. Sadə, namuslu və istedadlı bir insan olan A.Səhhət fövqəladə bir hafizəyə və dərin biliyə sahib idi. Maraqlı dərs təcrübəsinə malik müəllim daima tələbələri tərəfindən sevilərdi.
İlk şeirini 1904-cü ildə “Şərqi-Rus” qəzetində dərc etdirmiş A.Səhhət sonralar da Azərbaycan dövrü mətbuatında şeir, məqalə və hekayələrlə çıxış edir. Onun şeiriyyətinin əsas mövzusu vətən idi.
Könlümün sevgili məhbubu mənim,
Vətənimdir, vətənimdir, vətənim.
Məni xəlq eyləmiş əvvəlcə xuda
Sonra vermiş vətənim nəşvü-nüma.
Vətənim verdi mənə nanü-nəmək,
Vətəni, məncə, unutmaq nə demək ?!
Anadır hər kişiyə öz vətəni,
Bəsləyib sinəsi üstündə onu .
-deyən şair vətən müqəddəsliyinin tərifini yazmışdı. Şeirin hər misrasında vətən məfhumunun insan həyatı üçün nə qədər vacib olduğu isbat olunur. Əgər vətən mövzusunda yazılan bütün şeirlər bir yerə toplanılsaydı, heç şübhəsiz ki, bu şeir onların şahı olardı.
Hürriyyət və milliyyət şairi bir başqa “Vətən” adlı şeirində belə deyir:
Qafqaz qitəsidir mənim vətənim,
Simurğun sayəsində məskənim.
O məmləkətdə mən vücuda gəldim.
Xalqıma qarşı sücuda gəldim.
Abbas Səhhət vətəninin Azərbaycan olması ilə, özünün müsəlman türk olması ilə fəxr etdiyi kimi, bir qafqazlı olmağı ilə də qürur duyurdu.
Səhhət vətənini şeirlərində tərənnüm etməklə işini bitmiş hesab etmirdi. O, öz humanist əməlləri ilə vətəndaş olduğunu sübut edirdi. Gözəl şair, bacarıqlı müəllim olmaqla bərabər, A. Səhhət həm də xeyirxah həkim idi. Çar höküməti onun İran mənşəli tibb diplomunu etibarlı hesab etməsə də, o, yenə də bu sahədəki bilikləri ilə insanlara xidmət etməyə çalışırdı. Şairin dostu, qocaman pedaqoq Cəmo Cəbrayılbəyli öz xatirələrində bu barədə yazırdı:
“O, çox insanpərvər adam idi. Kim olursa-olsun, dərhal xəstə üstünə gedər, müalicə edər, təsəlli və ümid verirdi. Çox zaman öz pulu ilə dərman alar və yaxud evindən gətirərdi”.
Vətənini sevdiyi qədər doğma ana dilini də sevən Səhhət ona xor baxan, bu dildə danışmağa utanan bir çox cənablara “Müsəlman ürəfaları” adlı şeiri ilə tutarlı cavab verir:
Yeri düşsə əgər müsəlmandır,
Vaxt olur ya İvan, ya Vartandır.
O nə bundan, düzü, nə ondandır,
Yeni bir şey, əcaib insandır.
Geyinir “en qrand”, gəzir “ala-şiq”,
Başda bir şapqa, əldə bir zontiq.
Rus, frəng ləhcəsi deyir “bon”dur,
Türk dilini sevməyir: “moveton”dur.
Bir əsrlik böyük bir zamanın keçməsinə baxmayaraq, Səhhət poeziyasının bir çox nümunələrində olduğu kimi, bu şeirdə də deyilən fikirlər bu gündə öz aktuallığını qorumaqdadır. Ancaq bu o demək deyildir ki, şair öz ana dilindən başqa heç bir dili sevmirdi. Səhhət ərəb, fars, rus, fransız və gürcü dillərini mükəmməl bilir və bu dillərdən gözəl tərcümələr də edirdi. O, Əmir Xosrov Dəhləvi, Viktor Hüqo, İvan Krılov, Mixail Lermontov, Aleksandr Puşkin, Taras Şevçenko, Nikolay Barataşvili kimi neçə-neçə ədiblərin əsərlərini dilimizə tərcümə etmişdi.
Abbas Səhhət atdığı hər bir addımı ilə vətəninə və millətinə xidmət etməyə çalışmış və buna nail olmuşdu.
Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Abbas Zamanov özünün “Abbas Səhhət” məqaləsində (“Azərbaycan məktəbi” jurnalı № 4,1958) yazırdı:
“Abbas Səhhət vətənlə qırılmaz tellərlə bağlı şairdir. Heç bir qüvvə onu varlığı ilə sevdiyi vətənindən ayıra bilməz. O, həyatının ən ağır dəqiqələrində belə vətən eşqi ilə yaşayır”.
1918-ci ilin mart-aprel aylarında bolşeviklərə güvənən, Bakı Kommunası pərdəsi altında gizlənən Stepan Şaumyanın silahlı erməni dəstələri Azərbaycanın şərqində olan bir çox şəhər və kəndlərində müsəlman türk əhalisinə qarşı qanlı qırğınlar törətdilər. Bu vandalizmdən məmləkətin önəmli tarixi və mədəni mərkəzlərindən biri olan Şamaxı şəhəri də öz acı nəsibini aldı. O, hadisələr zamanı şairin də evi yandırıldı. Onun bir çox əsəri yanğın nəticəsində məhv oldu. Səhhət məcburiyyət qarşısında qalıb ailəsi ilə Şamaxıdan Gəncəyə köçdü.
Ancaq şair vətəninə və millətinə qarşı törədilən bu vəhşiliklərə dözməyərək iflic oldu və bir müddət sonra xəstəxanada vəfat etdi.
Yüksək mənəvi dəyərlərə sahib olan və cəmi 44 illik qısa amma şərəfli bir ömür yaşamış Abbas Səhhət sözün əsl mənasında VƏTƏN ŞAİRİ idi.
Şişə çəksəz də diriykən ətimi,
Atmaram mən vətənü-millətimi.
Məsləkim tərcümeyi-halımdır,
Lütfi-həq qayeyi-amalımdır.
Cavid MƏMMƏDLİ
