Müəllim günü və müəllimin günü

Ölkə

5 Oktyabr 2011, 10:07

(Birinci yazı)

Sovetlər dönəmindən bəri müəllim günü hər il təntənəli olmasa da, rəsmi səviyyədə qeyd edilir. Azərbaycanda həmin gün onunla yadda qalır ki, bir qrup müəllimə “Əməkdar müəllim” adı və s. mükafatlar verilir. Ancaq nə onda, nə də indi bir dəfə də görməmişəm ki, rəsmi tədbirlərdə, telekanallarda, qəzetlərdə kimsə, hansısa dövlət məmuru və ya ziyalı müəllim günündə müəllimin günü, yəni onun gerçək ictimai nüfuzu, elmi-pedaqoji peşəkarlığı, sosial-maddi durumu barədə həqiqətləri söyləsin...

Bu gün müəllimə siyasi-ideoloji təzyiqlər edilmirmi?..

İnsafla danışsaq, sovet dövründə müəllimin ümumi nüfuzu, maddi durumu, eləcə də elmi-pedaqoji səviyyəsi indikindən xeyli yüksək idi. Söhbət öz yüksək mənəviyyatı, fədakarlığı hesabına dünən də, bu gün də müəllimlik nüfuzunu qoruyub saxlayan nadir şəxsiyyətlərdən getmir. Düzdür, insan şəxsiyyətini əzən, onun azadlığını əlindən alan o dövrkü ideoloji çərçivələr bütün sahələrə olduğu kimi, təhsilə də siraət etmişdi. Bununla belə, müəllimə maddi durumuna görə istehza ilə baxan kiçik meşşan təbəqə istisna olmaqla, aşağıdan yuxarı bütün cəmiyyət müəllim adını uca tutur, bu peşənin sahiblərinə səmimi hörmətlə yanaşırdı. Hər halda əksər şagirdlər hörmət əlaməti olaraq müəllimin yanında nəinki tum çırtlamaz, nəsə yeməz-içməz, hətta icazəsiz danışmazdı. İdeoloji şərçivəyə gəldikdə, məgər bu gün polisə, əsgərə, həkimə, hətta fəhləyə, süpürgəçiyə olduğu kimi, müəllimə də siyasi-ideoloji, mənəvi təzyiqlər mövcud deyilmi?.. Sovet imperiyası zamanında Lenin, Stalin, Brejnev haqqında yazildığı kimi, bu dövrdə - müstəqil (!) Azərbaycanda da ildə azı üç dəfə orta məktəb şagirdlərinə həvəsi oldu-olmadı, zorla Heydər Əliyev haqqında inşalar yazdırdırılıb qondarma müsabiqələr keçirilmirmi? Məktəblərdə nəinki müəllimlər, hətta texniki işçilər, fəhlə və süpürgəçilər də məcburən rayon icra hakimiyyətlərinin qəzetlərinə, yaxud “Yeni Azərbaycan” qəzetinə abunə etdirilmirmi?!. O vaxtlar təhsil şöbələri, “raykomlar”, Təhsil Nazirliyi bu günkü qədər müəllimin məvacibinə göz dikirdimi? Müəllimin maaşindan “rayon mərkəzində abadlıq, yaşillaşdırma” və s. adı ilə pul tutulurdumu? Müəllimlərə küçə süpurtdürülürdümü?..
Amacım sovet dövrünü tərifləmək deyil. Sadəcə, müəllimin bu günkü vəziyyəti barədə az da olsa, təsəvvür yaratmaq istəyirəm...

Azərbaycanda müəllim işləyənlər başıxarabdırmı?..

Müəllimin bu gününə hər üç əsas aspektdən, yəni mənəvi baxımdan - şəxsiyyət, pedaqoq kimi ümumi ictimai nüfuzu, elmi baxımdan - intellektual-pedaqoji peşəkarliği və iqtisadi baxımdan - sosial-maddi durumuna münasibətdə yanaşdıqda acınacaqlı vəziyyət aşkarlanır. Əvvəla, məlum olur ki, müstəqil Azərbaycan müəlliminin şəxsiyyəti sovet müəlliminə nisbətən daha çox deqradasiyaya, tənəzzülə məruz qalıb. İkincisi, sırf ixtisasa yiyələnmə baxımından da müəllim çox aşağı səviyyədədir. Bu gün təhsil ocaqlarında orta məktəb şagirdi səviyyəsində savadı olmayan “müəllimlər” işləyir. Üçüncüsü, hər il hay-küylə maaşların artırılmasından danışılsa da, həmin artim qiymətlərin, eləcə də rüşvət və korrupsiyanın artimi ilə düz mütənasib olduğundan bütün məmləkət əhli kimi, müəllimlərin də dolanışığına elə bir təsir göstərmir.

Əvvəllər çox tənqid etdiyim təhsil naziri Misir Mərdanov son çıxışlarından birində axır ki, bu həqiqəti açıq dilə gətirdi. Söylədi ki, “bu gün Azərbaycanda əlüstündə gəzdiriləsi müəllimlər var, amma biz onlara 200 manat veririk. Normal, ağlı başında olan adam 200 manata müəllim olub əsəblərini korlamaz...”.
Hörmətli nazir sonra öz işçilərindən soruşdu ki, “siz 200 manata dolanarsınızmı?” Və əlavə etdi ki, “müəllimə 200 yox, 2000 manat versək, görün o repetitorluq edərmi?”.

Bir daha bəndəniz də sual edir: görəsən, hansı TŞ müdiri, hansı nazir və ya müəllimləri 20 manat artıq hesablanmış maaşdan, 1 saat dərsdən ötrü gözümçıxdıya salan hansı maliyyə müfəttişi ayda 200-300 manatla 4-5 nəfərlik ailəni dolandıra bilər?!. (Yaxşı ki, məcburi köçkün müəllimlərə görə dövlət hər ay adambaşına 2-5 manatlıq qazpulu, 9 manatlıq işıqpulu ödəyir) Fikri-zikri məişət problemlərində olan müəllimdən dövlətin, Təhsil Nazirliyinin keyfiyyətli tədris tələb etməyə haqqı varmı?!.

Misir müəllimin çıxışından acınacaqlı məqamlar ortaya çıxır; əcəba Azərbaycanda müəllim işləyənlər anormal, başıxarabdırmı?..
Dərindən, məntiqlə düşünəndə belədir... Amma müəllimlərin xeylisi yuxarılardan nümunə götürərək bu anormallıqdan çıxış yolunu harama qurşanmaqda – şagirdlərinin, tələbələrinin əlinə baxmaqda görürlər...Yəni, köhnə və yeni Azərbaycan düşüncəsi ilə desək, hamı bir-biri ilə dolanır... Hörmətli nazirin çıxışının hökumət üçün bir müsbət nəticəsi ola bilər ki, bundan sonra yalnız quru məvaciblə dolanan müəllimlərin ağlı başına gəlib ya işdən çıxarılar(yəni ölkədə müəllim sıxlığı aradan qalxar), ya da onlar da “başlarını aşağı salıb” başqaları kimi şagirdlərinin əlinə baxarlar...

Məktəb direktorları qul, kölə kimi istismar edilirlər...

Təhsil naziri məktəb direktorlarının əmək haqlarının azlığını da qeyd etdi: direktora 160 manat əmək haqqı veririk, ondan hansı iş tələb edə bilərik?.. Doğrudan da “analoqu olmayan iqtisadi inkişaf”dan dəm vuran neft-qaz ölkəsi üçün çox, özü də həddindən artıq çox acınacaqlı, utandırıcı, başalçaldıcı bir faktdır... Məktəb direktoru hərbi hissə, alay komandiri səviyyəsində bir şəxsiyyət kimi dəyərləndirilməlidir... Onun rəhbərliyi ilə ölkənin gələcəyi; müəllimi, həkimi, iqtisadçısı, polisi, hərbçisi yetişir... 160 manat direktorun heç bir günlük yazı-pozusuna sərf etdiyi enerjini ödəmir... Bu 200 minə yaxın müəllim ordusu içində 4500-ə yaxın məktəb direktorunu da - ziyalını(!) qul, kölə kimi istismar etməkdir... Bəs onlar niyə haqq səslərini çıxarmırlar?.. Ona görə ki, əksəriyyəti məcburən, ya da ürəkdən bu təhsil bazarının alverçisinə dönüblər... Əgər hələ qaçqın rayonun TŞ müdiri direktordan məktəb şəbəkəsinin təsdiqi üçün azı 200-300 manat rüşvət tələb edirsə, həmin direktor nə etməlidir?.. Ya işdən çıxmalı, ya da həmin məbləği müəllimlərdən toplamalıdır?.. Çox nadir şəxsiyyətlər birinci yolu seçirlər...

Son 15-20 ildə Azərbaycan müəlliminin, ziyalısının bu günə düşməsinin əsas iki səbəbi vardir: bəşəri mənəviyyata zidd olan iyrənc siyasi-ideoloji, mənəvi basqı və məmləkəti yuxarıdan-aşağı gəmirən biabırçı korrupsiya və rüşvətxorluq...

Azərbaycan müəlliminin gününün yaxşı olmasında israr edən məddahların əsas arqumentləri bunlar ola bilər; birincisi, hər bir vətəndaşa olduğu kimi müəllimə də heç bir siyasi-ideoloji basqı göstərilmir: hər kəs seçimində azaddır. İkincisi, 1993-cü ildən bəri Azərbaycanda təhsil sahəsində uğurlu islahatlar həyata keçirilir, ölkəmiz də Boloniya sisteminə qoşulur. Üçüncüsü, hər il yeni-yeni məktəblər tikilib istifadəyə verilir. Dördüncüsü, məktəblərimizin xeyli hissəsi kompüterləşdirilib. Beşincisi, müəllimlərin əmək haqları ildən-ilə artırılır. Və hamısı yaxşı dolanır... Altıncısı, hökumətimiz müəllimlərin zəhmətini yüksək qiymətləndirir, prezident yüzlərlə müəllimə “əməkdar müəllim” adı verib, neçələrinə prezident təqaüdü təyin edib. Yeddincisi, hər il yüzlərlə orta məktəb məzunu ali məktəblərə daxil olur, prezident qəbulda ən yüksək bal toplayanlara təqaüd verir...

İslahatların bəzi məqamlarını, yeni məktəblərin tikilməsi və kompüterləşdirməni və müəyyən mənalarda müəllimlərə fəxri adlar, təqaüd və seçilən tələbələrə prezident təqaüdü verilməsini təqdirəlayiq hal hesab etmək olar. Fəqət, yalnız yuxarıda göstərdiyim cəmi iki amil bütün bu arqumentləri, onların xalqın bu günü və gələcəyi üçün səmərə və effektivliyini alt-üst edir...

Müəllim seçkilərdə istədiyi namizədə səs verə bilirmi?

Azərbaycanda kütləvi simasızlıq, yaltaqlıq təlqinini, eləcə də rüşvətxorluq və korrupsiyanı danmaq göydə günəşi danmaq kimi bir şeydir. Məgər 15-20 ildir ki, parlament, prezident, bələdiyyə seçkilərində, referendumlarda büdcədən maliyyələşən bütün təbəqələr kimi, müəllimlər də istəmədiyi bir şəxsə, bəyənmədiyi maddəyə səs verməyə birbaşa, yaxud dolayisiyla məcbur edilmirmi?..

Prezident, parlament və ya bələdiyyə seçkisinə 10-15 gün qalmış hansısa müəllim desə ki, onun direktoru və ya rektoru seçkilərdə hansı namizədə səs vermək haqqında ona təlimat keçməyib, ya qorxusundan yalan danışır, ya da onun rəhbəri hakimiyyətə sadiq kadr (!) deyil...

Sovet dönəmindən bəri Azərbaycanda çox nadan bir baxış formalaşdırılıb; dövlətin büdcəsindən maaş alırsansa, onun başında olan iqtidarın hər bir əmrini canla-başla yerinə yetirməlisən. Yəni, belə çıxır ki, hakimiyyətdəkilərin saxtakarlığına, oğurluğuna da şərik olmalısan. Əvvəla, hər hansı bir vətəndaşın, o cümlədən müəllimin aldığı maaş kiminsə dədəsinin xəzinəsindən yox, xalqın yeraltı, yerüstü sərvəti, ödədiyimiz vergi, rüsum və s. hesabına formalaşan dövlət büdcəsindən verilir. İkincisi, əgər büdcədən maliyyələşən vətəndaş, eləcə də müəllim öz vəzifə borclarını vaxtında, bacardığı qədər keyfiyyətlə yerinə yetirirsə, nəyə görə halal, özü də çəkdiyi zəhmətin müqabilində çox cüzi olan əmək haqqını qorxa-qorxa, minnətlə almalıdır?..

Müəllimi gözükölgəli edənlər xalqın gələcəyinə də kölgə salır...

Təəssüf ki, kütləvi qanunsuzluq, rüşvətxorluq, simasızlıq, yaltaqlıq və düşünülmüş şəkildə formalaşdırılan məvacib azlığı nəticəsində Azərbaycanda əksər vətəndaşlar kimi müəllimlər də həm yuxarılar, həm də şagird, valideyn qarşısında gözükölgəli vəziyyətdədir. Fukir verin. Tutaq ki, azı 3-4 nəfər ailə üzvü olan, evi-eşiyi olmayan, kirayənişin yaşayan gənc müəllimin bir məktəbdə 15-20 saat dərsi var və bunun müqabilində təxminən 150-250 manat maaş alır. Təbii ki, o, bu qazancla öz ailəsini dolandıra bilməyəcək və başqa çıxış yolu axtarmağa başlayacaq; ya gedib bazarda alver edəcək, ya heyvandarlıqla, əkinçiliklə məşğul olacaq, ya repetitorluqla məşğul olacaq- şagird hazırlayacaq, ya da başqa bir məktəbdə də mümkün qədər əlavə dərs götürməli olacaq. Və bu halda o, bir müəllim, ziyalı kimi öz üzərində işləməyə vaxt tapmayacaq, beləliklə, tədris etdiyi dərsin keyfiyyəti də aşağı düşəcək, sənədləşdirmə işlərini normal qaydada apara bilməyəcək və s. Bundan əlavə, dərs saatlarının cəmi bir müəllim üçün Təhsil Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş 24 saatlıq limiti ötüb keçəcək və o, artıq saatları digər bir müəllimin adına yazdırmalı olacaq. Nəticədə həmin müəllim həm direktorun, həm rayon təhsil şöbəsinin, həm də TN-dən, yaxud Maliyyə Nazirliyindən gələ biləcək yoxlamanın yanında gözükölgəli olacaq...