Baş redaktorlar: "Media üzərinə düşəni edir, hadisəni biz yox, hökümət yaratmalıdır ki, mətbuat da onu işıqlandırsın"
Fevralın 26-da Xocalı soyqırımının 20 illiyi tamam olur. Bu 20 illik zaman zərfində faciənin dünyada tanıdılması istiqamətində müxtəlif addımlar atılsa da, hələ çox az şeyə nail olunub. Meksika və Pakistan parlamentlərinin Xocalı soyqırımına dair sənəd qəbul etməsi, İslam Əməkdaşlığı Konfransı Təşkilatının Xocalı soyqırımını tanıması hələ heç nə demək deyil.
Bəs 20 illik müddətdə Xocalı faciəsinin dünya çapında tanıdılmasında Azərbaycan mediasının fəaliyyəti yetərli oldumu? 20 illiklə bağlı medianın üzərinə nələr düşür?
Modern.az saytının əməkdaşı bu suallarla bir sıra media rəhbərlərinə müraciət edib.
APA-nın baş direktoru Vüsalə Mahirqızı bildirib ki, Azərbaycan mediası hər il bacardığı qədər bu mövzuya diqqət ayırır və 20 illik müddətdə mövzu ətrafında ən çox müzakirəni elə Azərbaycan mətbuatı açır. Onun sözlərinə görə, soyqırımına dair istənilən məsələnin dünya çapına çıxarılması üçün əvvəlcə Azərbaycan mediasının dünya çapına çıxmasına ehtiyac var.
“Axı Azərbaycan mediası dünya çapına çıxmayıb ki, onun yazdığı hansısa məsələ də dünya miqyasında oxunsun. Bəzən bizim yazdığımız xəbərlərdən CNN, “Reuters”, “Ria Novosti”, o cümlədən digər transmilli agentliklər istifadə edir. Ancaq bu, dünya çapına çıxmaq üçün azdır. Hesab edirəm ki, Xocalı faciəsinin dünya miqyasına çıxarılması üçün Azərbaycan mediasının digər beynəlxalq media qurumları ilə əməkdaşlıq etməsinə ehtiyacı var”.
V.Mahirqızı qeyd edib ki, burada Türkiyə, Fransa, ABŞ, eləcə də Avropanın müxtəlif ölkələrinin tanınmış qurumlarından nümayəndələrin Azərbaycana gəlməsi, Xocalı şahidlərilə görüşməsi, hadisələri şahidlərin dilindən eşitməsi və geri qayıdıb bu barədə yazmasına da ehtiyac var.
Vüsalə Mahirqızının fikrincə, dünyanın da həmin məsələyə maraqlı olub-olmadığı, o barədə yazmağa maraq göstərməsi vacibdir.
“Amma hesab edirəm ki, Azərbaycan mediası bu istiqamətdə bacardığı nə varsa, edir. Ümumiyyətlə, bəzilərinin ağzına düşüb və söz tapmayan kimi tez-tez deyirlər ki, Azərbaycan mediası yalnız fevralda bu məsələyə diqqət ayırır. Mən bunun əleyhinəyəm. Çünki biz ilin 12 ayında faciələrimizdən yazırıq. Hər faciəmizdən yazanda Xocalı faciəsi onların başında gəlir.
Mən hesab edirəm ki, bizim düşündüyümüz, etdiklərimiz yetərli deyil, çünki dediyim kimi, bizim dünya miqyasına hələ çıxmağımız yetərli həddə deyil” - deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb.
20 illiklə bağlı medianın üzərinə nələr düşdüyünə gəlincə isə APA-nın rəhbəri bildirib ki, ancaq yazmaq lazımdır.
“Mən bununla bağlı çox zaman xarici media təmsilçilərinə danışarkən onlar elə bilir ki, hekayə danışıram, inana bilmirlər ki, 20-ci yüzillikdə belə hadisə ola bilər”.
Vüsalə Mahirqızı hesab edir ki, müasir dünyanın standartları və texnikalarını da nəzərə alaraq hadisələri daha ağıllı formada, şahidlərin dili ilə vermək, reportaj hazırlamaqla biz faciəni daha yaxşı işıqlandıra bilərik.
“Eyni zamanda bununla bağlı dünyanın müxtəlif ölkələrində diaspor qurumlarımızın, gənclər təşkilatlarımızın fəaliyyəti əhəmiyyət kəsb edir”.
“Mediaforum” saytının baş redaktoru Azər Qaraçənlinin fikrincə, belə məsələlərin beynəlxalq aləmdə, xarici ölkələrdə tanıdılması jurnalistlərdən çox dövlət qurumlarının, diaspor təşkilatlarının üzərinə düşür.
“Bu işi bunlar daha yaxşı həyata keçirə bilərlər. Buna görə də Xocalı soyqırımını dünyada tanıtmaq əsasən dövlətin və diaspor təşkilatlarının üzərinə düşür”.
Azər Qaraçənli bildirib ki, Azərbaycan jurnalistlərinin bu istiqamətdə ölkə daxilində hazırladıqları çoxlu araşdırmalar, reportajlar, məqalələri var ki, onların vasitəsilə Xocalı soyqrımını dünyada tanıtmaq üçün yenə də dövlət qurumlarının yardımları lazımdır.
“Məsələn, hansısa jurnalistin yaxşı araşdırması varsa, bu xarici dillərə tərcümə edilib, müxtəlif ölkələrdə yayılmalı, lazım gələrsə o ölkələrin dövlət qurumlarına təqdim olunmalı, hansısa xarici mətbuatda onun çapı üçün iş aparılmalıdır. Bunu Azərbaycan dövləti səfirliklər vasitəsilə həyata keçirə bilər. Azərbaycan jurnalistləri əsasən ölkə daxilində fəaliyyət göstərirlər. Yəni jurnalistin missiyası Azərbaycan haqqında yazıb xaricdə çap etdirmək yox, xaric haqqında, eyni zamanda Azərbaycan haqqında yazıb Azərbaycanda çap etdirməkdir” deyə redaktor vurğulayıb.
Həmkarımız hesab edir ki, Xocalı soyqrımı dünyada lazımınca tanınmayıb və təbliğ olunmayıb.
“Amma burada jurnalistləri günahkar saymaq mümkün deyil. Burada jurnalistlərin hər hansı qüsura yol verdiyini də düşünmürəm. Təəssüf ki, Azərbaycan dövləti Xocalı soyqrımını dünyaya lazımınca çıxarda bilməyib. Amma son vaxtlar bu istiqamətdə işlər intensivləşib, yəqin nəticəsi olacaq”.
Peşəsindən, işlədiyi sahədən asılı olmayaraq Xocalı faciəsinin hər bir azərbaycanlı üçün dəhşətli, silinməz, unudulmaz bir ağrı olduğunu deyən müsahibimiz qeyd edib ki, jurnalistlər bu məsələni tək ildönümlərdə yox, eyni zamanda başqa günlərdə də gündəmdə saxlamalı, işıqlandırmalı, bu barədə öz ağrılarını ifadə etməkdən çəkinməməlidirlər.
“Mən Xocalı soyqırımı ilə bağlı vətəndaş missiyasını jurnalist missiyasından daha üstün bilirəm və jurnalist də burada insan, vətəndaş kimi bu ağrıları daşımalı və ifadə etməlidir”.
“Şərq” qəzetinin baş redaktoru Akif Aşırlı 20 illik zaman kəsiyində Azərbaycan mətbuatı və jurnalistlərinin Xocalı soyqrımının beynəlxalq aləmdə təbliği baxımından çox böyük işlər gördüyünü və lazım olan məlumatları, materialları dünya ictimaiyyətinə çatdıra bildiklərini qeyd edib.
“Xocalı faciəsi ilə bağlı qəzetlərin gördüyü iş qanedicidir və Azərbaycan mətbuatı kifayət qədər fəallıq göstərdi ki, soyqırımı dünya ictimaiyyətinə tanıdılsın. Siyasi yönümündən asılı olmayaraq, bütün qəzetlərin, o cümlədən Azərbaycan jurnalistlərinin fəaliyyəti baxımından hesab edirəm ki, bu istiqamətdə görülən işlər kifayət qədər uğurludur”.
Baş redaktor 2005-ci ildə Türkiyədə çap etdirdiyi “Xocalıda türk qətliamı” adlı kitaba ayrı-ayrı mətbuat orqanlarının Xocalı soyqırımı ilə bağlı yazılar yazarkən istinad etməsini misal çəkib.
“Azərbaycan jurnalistləri bu məsələdə məxsusi olaraq öz fəallığı baxımından vətəndaş mövqeyi ortaya qoydular və buna nail oldular. İndi dünyada Xocalı ilə bağlı faktları biz yenə də Azərbaycan jurnalistlərinin yazdığı məqalələr, kitablar hesabına icitmailləşdirə bilirik. Media sadəcə olaraq Xocalı soyqırımı, onun ayrı-ayrı detallarını, Ermənistanın Azərbaycana qarşı tarixi təcavüz faktlarını yazıya almaqla, ictimailləşdirməklə məşğuldur”.
A.Aşırlı hesab edir ki, həm elektron media, həm televiziyalarımız, həm qəzetlərimiz bu sahədə fadakarlıq göstəriblər.
“Azərbaycan jurnalistləri üzərinə düşən missiyanı uğurla həyata keçiriblər. Biz ictimai və siyasi zəmin hazırlamışıq, sadəcə diplomatlarımızın üzərinə düşür ki, bu sahədə fəaliyyətlərini genişləndirsinlər və səfir olduqları ölkələrdə Xocalı hadisəsini soyqırımı kimi tanıtsınlar, buna çalışmaq lazımdır. Bu diaspor və səfirliklərin işidir”.
“Xalq cəbhəsi” qəzetinin baş redaktoru Elçin Mirzəbəyli bildirib ki, Azərbaycan mediası ölkə sərhədləri çərçivəsində yayımlanır, buna görə Xocalı soyqırımı ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimayyətinə, beynəlxalq aləmə çatdırılması üçün o qədər geniş imkanlara malik deyil.
“Son illərdə bildiyiniz kimi elektron kütləvi informasiya vasitələri, internet mediası inkişaf etməyə başlayıb. Bunların arasında bir neçə media qurumu var ki, ingilis, rus və digər xarici dillərdə məlumatlar yayımlayırlar. Onların məlumatlarından beynəlxalq media qurumları, transmilli media da istifadə edir. Bu baxımdan son dövlərdə bu istiqamətdə müəyyən addımlar atılır və nəzərə çarpmaqdadır.
Ancaq Azərbaycan mediasının bu istiqamətdə nə qədər fəaliyyəti olsa da, bu istər-istəməz konkret bir tərəfin münasibəti kimi qəbul olunacaq”.
E.Mirzəbəyli də hesab edir ki, bu məsələdə daha çox ayrı-ayrı ölkələrin media qurumları ilə işləmək məqsədəuyğundur. Baş redaktor transmilli media, CNN, BBC kimi böyük holdinqlər, eyni zamanda ayrı-ayrı dövlətlərdə yayımlanan mətbuat oqranları ilə bu sahədə əməkdaşlıq edilməsi yolu ilə Xocalı soyqrımı haqqında məlumatlar formalaşdırmağın tərəfdarıdır.
“Bu daha yaxşı effektiv nəticə verə bilər. Çünki hər bir ölkənin vətəndaşları öz media qurumlarının yayımladıqları informasiyalara inanırlar, etimad göstərirlər. Ancaq bu istiqamətdə də müəyyən işlər görülüb. “Xocalıya ədalət kompaniyası” çərçivəsində müasir təbliğat texnologiyalarından istifadə edilərək bir sıra işlər görüldü və hətta bununla bağlı klip də çəkildi. Xocalı soyqırımının fərqli təqdimatı ilə bağlı İctimai Televiziyanın maraqlı yanaşması oldu. Yəni bir şəxsin taleyindən, faciəsindən çıxış edərək reklam roliki hazırlandı, yayımlandı və bu da effektiv nəticə verdi. Bu baxımdan mən müasir modern texnologiyalarından istifadə edilməsinin daha çox tərəfdarıyam. Hesab edirəm ki, bu istiqamətdə mətbuatın üzərinə nə iş düşürsə, onu edib, öz sərhədləri çərçivəsində bunu etməyə çalışıb. Amma bizim imkanlarımız da məhduddur” - deyə baş redaktor vurğulayıb.
Media üzərində yükün çox olduğunu deyən həmkarımız hesab edir ki, Azərbaycan mətbuatı istər Xocalı soyqırımı, istər Azərbaycan tarixində baş evrən digər faciəli hadisələri hər zaman gündəmdə saxlayır, oxucuya çatdırmağa çalışr.
“Bu gün də eyni missiyanı yerinə yetiririk. Biz gündəlik işimizi onsuz da görürük. Xüsusi formada nəyinsə 20, 25, 30 illikdir deyə, yanaşılmasını mən doğru hesab etmirəm.
Xocalı faciəsinə və Azərbaycan tarixində baş verən digər hadisələrə də kampaniya xarakterli yanaşma ortadan qalxmalıdır. Bu ümumi bir fəaliyyət proqramının tərkib hissəsinə çevrilməli və ilboyu həmin istiqamətdə fəaliyyət göstərmək lazımdır”.
“Yeni Musavat” qəzetinin redaktoru Xalid Kazımlı Xocalı soyqırımının dünyada tanıdılmasında o qədər də böyük işlər görülmədiyini qeyd edib. O da digər həmkarları kimi hesab edir ki, bu təkcə medianın başa gətirəcəyi məsələ deyil, yəni burada Azərbaycan hökumətinin rolu və müstəsna xidmətləri ola bilərdi.
“Azərbaycan diplomatiyasının, deputatlarının bu istiqamətdə daha çox çalışması lazımdır. Media sadəcə olaraq bir güzgü tuta bilər, onların bu yöndəki fəaliyyətini işıqlandıra bilər. Son illər medianı izləyirəm, rus, ingilis, istərsə də ana dilimizdə Xocalı genosidi ilə bağlı xeyli materiallar dərc olunub. Amma onları dünya miqyasına çıxarmaq, dünya mətbuatında çap etdirmək o qədər də geniş miqyasda olmayıb”.
Redaktor bunun bəlli səbəbləri olduğunu deyir. O hesab edir ki, bizim dərdimiz bizim üçün əzizidir, başqalarına bir o qədər vacib deyil.
“Onlar bunu o qədər də əhəmiyyətli saymaya bilərlər. Məsələn, keçmiş Yuqoslaviyada bir çox etnik münaqişələr zamanı qətliamlar baş verib. Onlar Avropanın mərkəzində olduqları üçün bunu həm Haaqa Məhkəməsinin gündəminə sala və hərbi caniləri cəzalandıra bildilər, həm də məhkəməyə çəkə bildilər. Hətta dünya çapında qəbul olundu ki, doğurdan da belə bir qətliam baş verib. Xocalı qətliamı bir çox beynəlxalq təşkilatlarda qətliam, qırğın kimi qeydə alınıb, ancaq bunun genosid kimi qeyd olunması çox çətin bir məsələdir. Burada mediadan çox diplomatların xidmətləri lazımdır”.
“Faciənin 20 illiyilə bağlı medianın üzərinə nələr düşür” sualına gəlincə Xalid Kazımlı bildirib: “Media Xocalı qətliamının şahidlərini az qala bir-bir tapıb onların soyqırımına qədərki və sonrakı həyatlarından oçerklər, yazılar hazırlayıb bunları sənədləşdirə, yəni arxivləşdirə bilər. Məncə hər bir qəzet, sayt bu işlə məşğul olsa, öz gündəlik əmək fəaliyyətlərinin 10 faizi həcmində ortalığa xeyli böyük işlər qoymaq olar”.
“Ayna - Zerkalo” qəzetinin baş redaktoru Elçin Şıxlı da Xocalı soyqırımının dünyada tanıdılması istiqamətində görülən işləri yetərli saymır. Baş redaktor hesab edir ki, əgər bu yetərli olsaydı, o zaman bütün dünyada Xocalı hadisəsi soyqırımı kimi qəbul olunardı.
“İş orasındadır ki, biz heç özümüz Xocalı faciəsini soyqırımı kimi tanımamışıq. Xocalı hadisəsinin dünya mediasına çıxarılması üçün qeyri-adi bir törən keçirtməliyik ki, xariciləri də maraqlandırsın. Məsələn, iki həftə bundan əvvəl bizim qəzetmizdə həmkarımız, televiziya işçisi Şakir Eminbəylinin bir yazısı çıxdı. O təklif edir ki, fevralın 25-dən 26-a keçən gecə Şəhidlər Xiyabınında əbədi məşəl yandırılsın və Xocalıda qohumları şəhid olmuş, yaxud qırğından möcüzə nəticəsində salamat çıxmış adamlar başda olmaqla böyük bir izdiham parlament prospektindən keçib Bakıxanov küçəsinə çıxsın. Oradakı Rusiya səfirliyinin qarşısında bir dəqiqə dayansın, daha sonra Türkiyə səfirliyinin qarşısında dayansın, oradan da keçsin Azadlıq prospektinə ABŞ səfirliyinin qarşçısında dayansın. Ardınca aşağı enib Xaqani küçəsinə gəlsin, Böyük Britaniya səfirliyinin qarşısında bir dəqiqə dayansın, sonra o küçəni axıra kimi gedib Çin səfirliyinin qarşısında dayansın. Sonra səhər saat 10.00 radələrində cənab prezdient Xocalı soyqırımına qoyulmuş abidənin önünə əklil qoyanda həmin izdiham da ona qoşulsun.
Bax bu olardı böyük bir aksiya və belə deyək, bu şou deyil, amma hadisə yaradardı. Bütün yerli və xarici telekanalların nümayəndələrini bu aksiyaya dəvət etmək olardı. Bütün bu möhtəşəm izdihamlı yürüşü çəkib dünyada yaymaq lazımdır. Onda mən belə düşünürəm ki, biz xeyli dərəcədə gözləntilərimizin irəli getməyinin şahidi ola bilərdik”.
“Faciənin 20 illiyilə bağlı medianın üzərinə nələr düşür” sualına E.Şıxlı “medianın üzərinə heç nə etmək düşmür” deyə cavab verib:
“Media xəbər verməlidir. Əgər hadisə varsa, media xəbəri verir. Biz medianın funksiyalarını qarışdırırıq. Media hadisə yaratmamalıdır. Hadisəni cəmiyyət yaratmalıdır, hökümət yaratmalıdır ki, media da onu işıqlandırsın. Jurnalist Şakir Eminbəyli təklif verib, “Zerkalo” qəzetində bir səhifəlik yazısı çıxdı, hansı hökumət rəsmisinin buna reaksiyası oldu? Bu insan media nümayəndəsi kimi öz təklifini verdi və dedi ki, bu işi görün, biz də ora dəvət edək Rusiya, Türkiyə kanallarını, CNN-ni, BBC-sini, bütün dünyaya bunu göstərək. Bəs biz nə edirik, neçə illərdir gedib sadəcə Xocalı abidəsi önünə əklil qoyuruq və başlayırıq ağlamağa. Ağlamaq yox, döyüşmək lazımdır. Ağlamaq vaxtı keçdi və mən ona görə deyirəm ki, media heç nə etməməlidir, media təklifini verdi, hadisəni yaradan cəmiyyət olmalıdır. Cəmiyyətin nümayəndələri tərpənmirsə, media nə etməlidir sizcə? Mənim qəzetim, yaxud sizin saytınız başqa nə edə bilər? Medianın boynuna ona xas olmayan funksiyaları yükləməyin burada yeri yoxdur. Media azad, sərbəst söz demək istəyir, medianın ağzını yumurlar. Onda hərəkət etsinlər, biz də yazaq, göstərək dünyaya, car çəkək. Hanı var?
Hadisə olmalıdır ki, media həmin hadisəni işıqlandırsın və dünyaya göstərsin. Hadisə olmayan yerdə mən yalandan özümdən hadisə düzəldəsi deyiləm ki?
“Eurovision” müsabiqəsini götürək, biz orada birinci yeri qazandıq və ən azından Avropa çapında hadisə yaratdıq. Ona görə də Avropada Azərbaycan haqqında xəbəri olmayanlar, pop musiqini xoşlayanlar Azərbaycan barədə məlumat əldə etdilər. Bu hadisəni yaratdıq və Avropada tanındıq. Hadisə yaradanda medianın işi asanlaşır. Yəni hadisəni media yaratmamalıdır. Media informasiyanı ötürüb yaymalıdır. Ortalıqda iş olmalıdır, hadisə olmalıdr, əgər biz o hadisəni yaya bilməsək, o zaman deyə bilərik ki, bəli, media işləyə bilmədi”.
Aytən Əliyeva
