Vəfa Allahverdiyeva
Siyasi prosesləri bir qədər hərəkətli edib, lakin onu qızışdıra bilməyən 26 sentyabr referendumu bu hadisəyə əhəmiyyətli təsir gücü olmayan etiraz aksiyaları ilə təpki alır.
Ən son kütləvi aksiya ilə aradakı böyük fasilə müxalif mübarizənin dirənməkdən çəkinməyən kəsiminin yeni dönəmdə ortaya hansı keyfiyyətdə, necə bir narazılar statistikası ilə çıxacağına ilgi yaratmırdı. Çünki hər şey aydın idi: siyasi sferada tərəzinin gözü çoxdan tarazlı vəziyyətdə deyil; müxalifət əyilmiş formasında heç bir tutarlı dəyişilmə yaratmayıb.
Sadəcə, Milli Şuranın iki, Müsavatın birinci mitinqinin üzərinə yönələn çarpıcı diqqət müxalifəti təmsil edən insanların bir neçə səfirlikdə müzakirələr aparması bilgisinin ictimailəşməsi əsasında formalaşdı.
Axı həmişə belə olub: xarici dövlətlərin təmsilçi korpusları ilə əlaqələr sonda fərqli kütləvi aksiya qərarları ilə nəticələnib və onun bir qədər izdihamlı xarakter almasının arxasından beynəlxalq kisələrdən ehtimallanan maddi stimul öz boyunu göstərməyə başlayıb.
Qərb sifarişinin bu dəfə bacarmadığı amil siyasi qüvvələri hakimiyyətin əleyhinə vahid mübarizə mərkəzindən yönəltməmək oldu. Təqvimin dalbadal günlərində ayrı-ayrılıqda kütləvi aksiya təyini bunu ifadə edirdi və iki qanad arasındakı rəqabət, qüvvələr nisbətini təftiş marağı aydın nəzərə çarpırdı. Bu, eyni zamanda hər iki müxalif qanadın müxtəlif kanalların tezisləri ilə hərəkətinə bir şübhə verirdi.
Bunlar müxalifətin qüruruna toxuna bilən ittihamlar deyil, çünki iddia edilən fakt yalan və şər olduğu halda qüruru aşağılamış olur.
Alternativ cinah babat bir mitinqi təşkil etmək gücünü başqa mənbələrdən alarkən, bütün məlumatların üzərindən sirr pərdəsinin qalxa biləcəyini hesablayır; əgər ona hakimiyyətə təzyiq, narazıları idarə etmək, öz varlığını qoruyub saxlamaq üçün dəstək gəlirsə, o, bu dəstəyi ikiəlli tutmağı təmiz adla yerində oturmaqdan daha qiymətli hesab edir.
Faktiki zəif siyasi qüvvələrin bəsit aksiyası necə şərh edilməsindən asılı olmayaraq sosial şəbəkələrdə, mediada müzakirələrdə dayanırsa, bu, “uğur”u onlara beynəlxalq təşkilatlardan savayı heç bir ünvan, heç bir amil verə bilməzdi.
Burada əsas marağı Qərb qurumlarının, bu missiyanın nəyə nail olmaq istəməsi, hansı tezislərlə müxalifəti önə itələməsi, necə bir sosial dayaq axtarıb tapması yaradır.
Hakimiyyəti müxalifətlə bağlı narazı salan da onun mübarizə istəyinin kənar mənbələrdən qidalanmasıdır. Çünki kənar mənbələr dünyanın bir çox yerində dərin fəlakət rişələri atmaqla, insanlıq üçün saysız bəlaların səbəbinə çevrilir.
Məsələnin başlıca hissəsinə gəldikdə, təbii ki, siyasi fırtına yaratmaq istəyənlərin siyasi təmənnası xalq tərəfindən qarşılıq almağa yaxın deyil. Böyük dvidenti kütləvi etirazlar yarada bilər. Referendum və günün daha bir aktual mövzusu- sosial problemlərə kütləvi demarş üslubunun seçilməməsi müxalifəti və beynəlxalq çevrələri dilxor edəcək nəticələr verir.
Əslində müxalifət referendumu pozmağı hədəfə çevirmir. Bunun üçün hakimiyyətin özü boyda imkan və qüvvə sahibi olmalısan. Əgər onun belə bir potensialı olsaydı, aksiyaya inzibati razılıq min bir irad və bəhanələrlə etirazdan keçərdi. Hətta 10 mindən aşağı say hakimiyyətin özünün xeyrinədir, çıxdığı yolda rahatca addımlamasına arxayınlıq yaradır. Halbuki bu mitinqlərdə 10 min adam siyasi qüvvələrin səsinin tonuna, qərarlarının çəkisinə cilovlanması mümkünsüz bir çılğınlıq qatardı.
Devalivasiyanın əmələ gətirdiyi sosial ağırlığa rəğmən, ortada müxalifətin nəfinə işləyən belə bir durum yoxdur. Xalq öz düşüncələrinə qısılıb qalırsa, mitinq fəaliyyəti, buradakı zəif emosionallıq xoru alternativ düşərgənin özü üçün də heç bir məna daşıya bilmir. Çünki qeyri-kütləvilik xarici mənbələrdən maddi stimullaşmanı zəiflədir.
Referendum prosesini pozmağın mümkünsüzlüyündə ortaya düşməyin mənası odur ki, daxildə kiminsə adamı ola bilmirsənsə, xaricdə kiminsə adamı olmağı bacarıb, yaşamaq uğrunda ağır mücadiləni qazanasan. Heç bir real iş yeri, gəlir yeri olmayan müxalifətin haqqında başqa cür düşünmək mümkün də deyil.
Bu mənada müxalifətə sərf edir, hakimiyyəti daim tənqid edən, ondan narazı düşən beynəlxalq təşkilatlar hər zaman deyingən və radikal olsun. Beynəlxalq aləmə də gərəkdir ki, Azərbaycanda stavka edə biləcəyi, yaxud, qızışdıra biləcəyi cəsur narazılar, onların güclü siyasi lokamotivi mövcud olsun.
Real vəziyyət isə onu göstərir ki, sosial karvanı hədəfə çəkib apara bilən siyasi sarvanlar yoxdur. İndi Azərbaycanda pasionar insanlar böyük kəmiyyət təşkil etmir.
