Modern.az ABŞ-ın USAİD təşkilatının “Parlament Proqramı”nın dəstək verdiyi Parlament Jurnalistləri Birliyi ilə birgə həyata keçirilən parlamentdə qanunvericilik prosesinin ictimai həyata təsir imkanlarının araşdırılmasına dair layihəni təqdim edir.
Layihənin məqsədi parlamentin fəaliyyətinin cəmiyyətin həyatında əks olunması və əks-əlaqə münasibətlərinin formalaşmasıdır. Bununla bağlı PJB 50-ə qədər QHT, KİV nümayəndəsi ilə görüşlər keçirərək bu sahədə olan vəziyyəti müzakirəyə çıxaracaq.
Layihə çərçivəsində ilk olaraq “525-ci qəzet”in əməkdaşları ilə görüşdük.
Növbəti müzakirələr QHT rəhbərləri ilə keçiriləcək. İyulun 13-də Dilarə Əliyeva adına Qadın Huquqlarının Müdafiəsi Cəmiyyətində 20-dək QHT rəhbəri parlament-cəmiyyət münasibətlərinə həsr olunmuş növbəti müzakirələrə qatılacaq.
525-ci qəzet”in əməkdaşları Pərvanə Sultanova, Rufik İsmayılov, Bəxtiyar Məmmədli və Aqil Lətifov qanunverici orqanın cəmiyyətlə münasibətləri ilə bağlı müzakirələrdə maraqlı məqamlara toxundular.
- Məlumdur ki, hər bir ölkə üçün huquq, sosial ədaələt prinsiplərinə riayət edilməsi onun rifahını təmin edən başlıca amildir. Azərbaycan gənc dövlət olaraq müstəqillik qazandığı son 20 ildə bu sahədə xeyli maneləri aşa bilib. Amma problemlər qalır. Sizin fikrincizə, hazırda dövlətimizdə hüquqi dövlət, qanunun aliliyi və sosial ədalət prinsipləri barədə hansı qənaətləri bölüşmək olar?
Pərvanə Sultanova: - Əlbəttə Azərbaycanın müstəqil dövlətçilik tarixi o qədər də böyük deyil. SSRİ imperiyası tərkibində yaşayan ölkəmiz üçün qanunun aliliyi və sosial ədalət prinsiplərinin bərqərar olması müəyyən zaman tələb edir. İlk olaraq vətəndaş cəmiyyətinin bu yöndə inkişafı savadlı və maariflənmiş insan toplumundan keçir. Bu baxımdan ölkəmizdə hüquqi dövlət quruculuğu üçün aparılan işlər vacibdir və bu təməl prinsiplərinin vətəndaşların həyatında inikası zəruridir. Bu istiqamətdə işlərin aparılmadığını demək olmaz. Ən azından qanunvericilik bazası, və siyasi iradənin mövcudluğu göz önündədir. Amma problemlər də az deyil. Məsələn, ölkəmizdən Avropa məhkəməsinə gedən şikayətlərin məzmununa baxsaq, görərik ki, onların əksəriyyəti bürokratik əngəllərin, qanunun aliliyi prinsipinin tətbiq edilməməsi üzündən ortaya çıxıb. Fikrimcə, ən vacib məsələlərdən biri mülkiyyət hüququ verən qanunların tətbiqində üzə çıxan problemlərdir. Maraqlıdır ki, Avropa məhkəməsinə gedən şikayətlərin əksəriyyəti mülkiyyət hüquqü ilə bağlıdır. Eyni zamanda biz sosial hüquqların pozulması ilə də hər addımbaşı rastlaşırıq. Ona görə hesab edirəm ki, bu sahədə vəziyyət o qədərdə ürəkaçan deyil.
Rüfiq İsmayılov: - Mən də həmkarımın fikirlərinə şərikəm. Ölkədə qanunun aliliyinin təntənəsi üçün zəruri şərtlər var. Sadəcə olaraq bir sıra sahələr üzrə nəzərə çarpan problemlər, sosial ədalətsizlik faktları qanunların məzmunundan yox, daha çox məmur institutunun subyektiv münasibətindən qaynaqlanır. Pərvanə xanım mülkiyyət hüququ ilə bağlı danışdı. Azərbaycan qanunvericiliyi vətəndaşlara xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığı hüququ verib. Bu, ölkənin ali sənədi olan Konstitusiyada da əksini tapıb. Bu huquq həm də insanların dövlətə inamını sübut edən ən vacib atributlardan biridir. Acınacaqlıdır ki, bir çox hallarda insanların bu hüququnun məhdudlaşdırılması faktları üzə çıxır. Əgər bu gün Sumqayıt şəhərində icra başçısı əlində bütun qanuni sənədləri, “kupçası”, reyester xidmətindən sənədi olan vətəndaşın obyektini, mülkünü üçurub yerə tökürsə, bu vətəndaşın mülkiyyət hüququnun pozulmasıdır. Əgər bir ölkədə vətəndaşın mülkiyyət hüququ qorunmursa, orada hüquqların qorunmasından, qanunların aliliyindən söhbət gedə bilməz. Odur ki, güclü ictimai nəzarət institutlarının formaşaldırılması vacib məsələdir. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı özünün mövqeyini açıq ortaya qoyub. Yəni problemlərin həlli üçün siyasi iradə ortadadır.
Bəxtiyar Məmmədli: - Həmkarlarım öz fikirlərində əsasən ən çox sosial baxımdan hüquq pozuntularını vurğuladılar. Bizdə cəmiyyətin təbəqələşməsinə fikir verəndə varlılardan daha çox kasıblar nəzərə çarpır. Bu artıq ədalətsizliklərdən xəbər verir. Qanunun aliliyi hər şeydən öndədir. Hətta bununla bağlı bir misal da var “şah qanun deyil, qanun şahdır”, bu prinsipə əməl olunmalıdı. Bunun təsbit olunmasında müəyyən problemlər var.
- Beynəlxalq qurumlar tərəfindən ölkəmizə yönələn tövsiyyələrdə Azərbaycan vətəndaşının hüquq və azadlıqları sahəsində vəziyyət xüsusi vurğulanır. Ölkəiçi ictimai rəydə bu sahədə olan vəziyyət barədə müxtəlif fikirlər var. Fikrinizcə, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində vəziyyət necədir?
Pərvanə Sultanova: - Bilirsiniz, çağdaş siyasi tarixə baxanda görürük ki, Azərbaycan dövləti insan haqları barədə vəziyyəti tənzimləyən beynəlxalq konvensiyaların imzalanmasından heç zaman boyun qaçırmayıb. Əksinə, həvəslə onlara qoşulub. Halbuki, ətrafımızda bu dəyərləri saya almayan, ikinci planda saxlayan nə qədər postsovet ölkələri var. Ölkəmizin belə sənədlərə qoşulmasını onun elan etdiyi Avropa dəyərlər sisteminə keçid prinsipinin təzahürü saymaq olar. Ən azından insan hüquqları sahəsində əldə tutacaq ola bilən baza sənədləri ortadadır. Bununla yanaşı, bütün ölkələrdə olduğu kimi mən bu hüquq və azadlıqların təmin olunması sahəsində də problemlərin olduğunu inkar etmirəm. Qeyd etdiyim kimi, ölkəmizdə həm yaxşı qanunlar qəbul olunur, həm də insan haqları ilə bağlı müvafiq beynəlxalq konvensiyalara qoşulmuşuq. Azərbaycanın imzaladığı və insan huquqları sahəsində vəzifələri müəyyən edən Avropa İnsan Haqları Konvensiyası bu baxımdan ən vacib sənədlərdən biridir. Biz də ora qoşulmuşuq. Həmin konvensiya insanlara hüquq və azadlıqların təmin etmək üçün çox böyük üstunluklər verir. Həmin konvensiyaya biz baxsaq görərik ki, bütun hüquqlarla bağlı müddəalar təsbit olunub. Amma onun tam yerinə yetirilməsində problemlər var. Qəribədir ki, insanların çox təbii sayılan adi hüquqları pozulur. Bayaq mən mülkiyyət hüququnu vurğuladım. Bir zaman Avropa məhkəməsi Türkiyədə “gecəqondu”larda yaşayan insanların mülkiyyət hüququnu tanımışdı. Məhkəmə qərara gəlmişdi ki, əgər hökümət üzun müddət bu insanın burda yaşamasına göz yumubsa, deməli bura bunun mülki sayılmalıdır. Hesab edirəm ki, insan hüquqlarının qorunmasında mövcud problemlər məmur korpusunun bir sıra hallarda ögey münasibəti üzündən yaranır. O cümlədən insanın öz fikrini ifadə etmək sahəsində müşahidə olunan bir çox problemlər. Amma hesab edirəm ki, Avropa dəyərlərini əsas prinsip kimi qəbul edən ölkəmizdə insan haqları ilə bağlı məsələlər həllini tapacaq. Bu məsələdə irəliləyişlər də var. Hər halda ölkəmiz ilbəil inkışaf edir.
Rufik İsmayılov: - Mən bu məsələdə bir qədər opponentlik etmək istərdim. Hesab edirəm ki, Azərbaycanda söz azadlığının ağır vəziyyətdə olması barədə vaxtaşırı səslənən beynəlxalq hesabatlarda müəyyən qədər subyektiv yanaşma hiss edilir. Ən azından KİV-də fikir plüralizmi və cəmiyyətdə alternativ fikir azadlığına malik böyük qrupların mövcudluğu bizə bir qədər nikbin olmağa imkan yaradır.
Ölkədə söz azadlığı var. Konkret təhqirlərə yol verilmədən müəyyən mənada sözünu, mövqeyini demək olur. Ola bilər ki, hər hansı bir qəzetdə müəyyən bir qadağalar var. Amma bu da subyektiv yanaşmadan irəli gəlir. Azərbaycanda internet ən azad zona sayıla bilər. Hökümətin ora heç bir müdaxiləsi yoxdur. Yüz minlərlə insan sosial şəbəkələrdə öz sözünü deyə bilər. Mənə elə gəlir ki, qəbul olunmuş qanunların işləməsi ilə bağlı problemlər var. Məsələn, müxalifətin 2 aprel aksiyası zamanı tutulan gənclərin məhkəməsində hakim məhkəmə nəzarətçilərindən tələb edir ki, ittiham olunan adamların qolundan qandalı açsınlar. Məhkəmə nəzarətçisi isə hakimə etiraz edib deyir ki, “bizə onu açmağa icazə vermirlər”. Bu gülməlidir. Məhkəmədə söz sahibi hakimdir. Bunun özü də huquq sistemində qanunların işləməməsini göstərir. Bizdə qanunlar özünün aliliyindən deyil, bəzən müəyyən qədər hər hansı bir vəzifəli şəxsin nüfuzundan, imicindən asılı hala düşür.
Bəxtiyar Məmmədli: - Mən həmkarımın qaldırdığı söz azadlığı məsələsinə toxunmaq istəyirəm. Bu məsələyə bir qədər başqa rakrusdan baxmaq lazımdır. Əvvəla deyim ki, söz azadlığı Azərbaycanda məhdudlaşdırılmayıb. Sadəcə olaraq söz azadlığına dolayısı yolla təzyiqlər var. Bu gün təhsil və tibb sahəsində işləyənlər dövlətdən aslı bir vəziyyətdədir. İki müəllim bir yerdə oturanda deyirlər ki, məktəbimizdə bu problem var, filandı və. s. Amma problemi ictimai müzakirəyə çıxarmaq lazım olanda hamı susur. Ona görə ki, düşəcəkləri sonrakı vəziyyətlərindən qorxurlar. Bu da ondan irəli gəlir ki, insanların çoxu öz hüquqlarını bilmirlər. Bunun da səbəblərindən başlıcası insanların sosial vəziyyətidir. Boş vaxtlarında insan ancaq oturub fikirləşir ki, mən bu gün pulu necə qazanım?
Aqil Lətifov: - Mənə elə gəlir ki, insan hüquqları prinsiplərinin işləməsi üçün firavan cəmiyyət vacib amildir. Ölkədə öz hüququnu bilən kəsim əvvəl-axır pozulmuş hüququnu bərpa edir. Bir qədər diqqət yetirsək görmək olar ki, bizdə hüquqları pozulan, təmin olunmayan əsasən kasıb təbəqədir. Bu gün məhkəmə bir çox hallarda onların hüquqlarını təmin etmir, digər icra orqanları onlara münasibətdə sosial ədalət prinsiplərini rəhbər tutmurlar. Bu da qeyd etdiyim firafan cəmiyyət üçün vacib olan savadlı cəmiyyətin vacibliyini ortaya qoyur. Ruzi qazanmaq üçün bütün günü əlləşən kasıb üçün öz hüquqları barədə öyrənmək vaxtı qalmır. Bundan da çox şey aslıdır. Bu təbəqənin hüquqları həddindən artıq pozulur və onlar söz azadlıqlarını ifadə edə bilmirlər.
- Maraqlı məqamlara toxundunuz. Dedikləriniz həm də hakimiyyətin müxtəlif qollarının müstəqil fəaliyyəti üçün lazım olan məqamları da üzə çıxardır. İctimai münasibətlərin tənzimlənməsində dövlət hakimiyətinin bölünməsi aparıcı yer tutur. Bəs Azərbaycanda qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətlərinin öz səlahiyyətləri çərçivəsində lazımi müstəqillik nümayiş etdirirmi?
P.Sultanova: – Mən istərdim ki, Azərbaycanda Milli Məclisin səlahiyyətləri daha çox olsun. Məhkəmələrlə bağlı deyə bilərəm ki, bu sahədə vəziyyəti düzəltmək üçün bir sıra ciddi addımlar atılır. Avropa qurumlarının Azərbaycanla birgə hakimlərin təyinatının test sistemi ilə müəyyənləşdirməsi məhkəmə sisteminə etimadın artmasına hesablanıb. Bundan başqa, Məhkəmə-Hüquq Şurasının hakimlərlə bu istiqamətdə işi də qiymətləndirilməlidir. Etiraf etmək lazımdır ki, məkəmələr müstəqil qurumlar sayılsa da, bu heç də həmişə belə deyil. Bu gün heç bir hakim deyə bilməz ki, “mən hər hansı qanuna müstəqil şəkildə qərar vermişəm2. Ola bilsin ki, hansısa məişət zəmnində olan hadislərlə bağlı belə qərarlar versin. Amma hansısa siyasi yüklü bir məhkəmə işi ilə bağlı fərqli bir qərarın çıxarılmasının şahidi olmamışıq. Mən bir çox məhkəmə proseslərində iştirak etmişəm. Hüquqşunas olmasam da, görmüşəm ki, hakimin başqa cür qərar verməsi tək məni yox, bir çoxlu sayda insanları təccübləndirib. Ona görədə hesab edirəm ki, məhkəmələr müstəqil deyillər. Hesab edirəm ki, hakimlərimizdə qorxu, çəkinmək hissi var. Məhkəmələrdə müstəqillik kifayət qədər deyil.
Rufik İsmayılov: – Mən də məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil olmaması ilə bağlı Pərvanə xanımın dedikləri ilə yüz faiz razıyam. Ona görə bütun proseduralar bizim gözümüzün qarşısında baş verir. Bəzən inzibati idarələrin özləri də qərar verməkdə müstəqil deyillər. Bütun hallarda hər hansı bir iş görmək üçün yalnız Prezidentə müraciət eləməlisən. Əgər ölkədə hər şeyi Prezident idarə edəcəkdisə, onda bu qədər qurumlara nə ehtiyac var. Bunun özü də göstərir ki, qurumların özləri sərbəst qərar vermək qabilyətinə malik deyillər, sanki kimdənsə ehtiyat edirlər və nədənsə çəkinirlər. Bu da təbii ki, inzibatçılığa və vətəndaşlar arasında narazıçılığa gətirib çıxardır.
Bəxtiyar Məmmədli: – Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqil olmaması digər hakimiyyət orqanlarında disbalans yaradır.
Aqil Lətifov: - Mənim fikrimcə, sadə vətəndaşlar üçün parlamentin qanunlarının önəmi var. Ancaq ən önəmlisi məhkəmə hakimiyyətidir. Yerli icraedici orqanlarda azadlıq yoxdur. Bizdə ayrı-ayrı məmurlardan çəkinənlər, məmurların sifarişlərini yerinə yetirənlər var.
- Fikrinizcə, hazırda hansı sahəyə aid qanunlar cəmiyyəti həyatı üçün daha böyük önəm kəsb edir?
P.Sultanova: - Fikrimcə, əsasən sosial hüquqlarla bağlı qanunlar önəmlidir. Çünki dövlətin əsas vəzifəsi odur ki, vətəndaşını qorusun, vətəndaşı üçün lazmı şəraiti yaratsın. Ona görədə hesab edirəm ki, sosial sahədə qanunların daha da təkmilləşməsinə, daha yaxşı qanunların qəbuluna ehtiyac var. Aztəminatlı ailələrə yardımların verilməsi ilə bağlı qanunun icrasında çox böyük özbaşınalıqlar var. Əmək hüquqları, sosial sahələrdə olan huquqlarla bağlı bizdə çox böyük problemlər var.
Bəxtiyar Məmmədli: – Mən hesab edirəm ki, insanların mülkiyyət hüququnun qorunması sahəsində, xüsusilə qanunların işlənmə mexanizmi olmalıdır. Bizdə qanunların işlənmə mexanizmi zəifdir. Bunun hansısa bir mexanizmini tapmaq lazımdır. “Elektron hökümət”lə bağlı aparılan işə baxaq. Necə illərdir ki, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi “elektron hökümət”lə bağlı iş həyata keçirir, hələ ortada heç nə yoxdur. Elektron imzalar hələ də paylanmayıb. Əslində yenə deyirəm ki, qanunların işləmə mexanizmi hazırlanmalıdır. Qanunlar çoxdur. Bizim elə qanunlarımız var ki, Avropanın ən liberal dövlətində elə qanunlar yoxdur.
Aqil Lətifov: – Hesab edirəm ki, mülki hüquqlarla bağlı qanunlar olmalıdır. Məsələn, hər hansı bir şəxs torpaq və ya ev alır, onu özəlləşdirənə qədər çox çətin proseslər keçir. Bununla bağlı “vahid pəncərə” sistemini tətbiq etmək olar.
- Bəs hansı sahələrdə yeni qanunların qəbul edilməsinə, mövcud qanunların təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var?
Rufik İsmayılov: - “Alternativ hərbi xidmət barədə” qanunun qəbuluna ehtiyac var. Bu mənim subyektiv fikrimdir. Mən özüm də hərbi xiddmətdə olmuşam, ali təhsilli gənc kimi baxıb görürəm ki, ali təhsilli gənci aparıb bir il və ya bir il altı ay hərbi hissədə saxlamağın mənası yoxdur. Onsuz da buna 40 gün “karantin müddəti”ndə sən hər şeyi öyrədirsən və əlavə olaraq da 3 ay keçəndən sonra bunu təxris elə. Buna çəkdiyin xərci isə muzdlu, peşəkar hərbçi saxla, maaşını, yüksək məvacibini ver, ön cəbhədə qoy vuruşsun. Mənə elə gəlir ki, bu barədə parlament tərəfindən belə bir təşəbbüs irəli sürülməli və qanun qəbul edilməlidir.
Pərvanə Sultanova: - Aztəminatlı ailələrə dövlət hesabına hüquqi yardım göstərilməsi ilə bağlı layihə necə müddətdir gündəmdədir. Belə bir qanun olsa, yaxşı olar. Çünki bununla bağlı çox böyük problemlər var. Hakimlər öz fantaziyasına əsaslanır ki, “mən hansı ailəyə vəkil verə bilərəm bu kasıbdır, hansı ailəyə verə bilmərəm”. Bununla bağlı heç bir qayda yoxdur. Mən o məsələni dəfələrlə araşdırmışdım. Hesab edirəm ki, bu qanun qəbul olunmalıdır. Ali Məhkəmə qanunverici təşəbbüs üzərində işləyirdi. Sonra proses dayandı, yəni bu qanunu qəbul etmədilər. Xeyli kasıb ailə var ki, onlara vəkil lazım olur. Hesab edərm ki, bu qanun qəbul edilməlidir və orda vəkilin xidmətinə görə yaxşı məvacib nəzərdə tutulmalıdır, çünki dövlət hesabına indi bir saat 1manat da deyil, 90 qəpikdir. O vəkil də işi aparmır, fakt olaraq onun üçün fərqi yoxdur ki, iş necə yekunlaşacaq. Çünki onun burda heç bir maddi marağı olmur. Ona görə mən düşünürəm ki, bu qanun nə qədər tez qəbul olunsa, bir o qədər yaxşı olar. “Vəkillik haqqında” qanunda da çox böyük boşluqlar var, təkmilləşməsi vacibdir. “Diffamasiya haqqında” qanun qəbul olunmalıdır.
Bəxtiyar Məmmədli: - Hesab edirəm ki, məhkəmə sistemi ilə bağlı yeni qanunun qəbul edilməsinə ehtiyac var. Qanunda şəhid ailələri ilə bağlı ciddi boşluqlar var. Məsələn, şəhidin həyat yoldaşı şəhid ailəsi hesab olunduğu halda, onun övladları şəhid ailəsi hesab olunmur. Bu məsələ hələ də açıq qalır. Bu gün əgər biz Qarabağ torpaqlarının işğaldan azad olunması, hərb və sülh məsələsi ətrafında həm dövlət səviyyəsində, həm ictimaiyyətdə fikir mübadiləsi aparırıqsa, bu məsələyə də bir aydınlıq gətiməlidir.
Pərvanə Sultanova: - Bizdə jurnalistlərin vəziyyəti çox pisdir. Mən istəyərdim ki, jurnalistlərin sosial müdafiəsi ilə bağlı nəsə tədbirlər olsun. Məsələn, bizim bəyənmədiyimiz Misirdə jurnalsitlər klinikalarda pulsuz olaraq, ailə üzvləri isə 50 faiz güzşətlə müayinədən keçirlər. Onlara evlər tikilir və evlər onlara əmək şərtlərinə uyğun, çox ucuz və asan ipoteka şərləti ilə verilir. Daha bizim kimi ipoteka almaq üçün sürünmürsən. Ona görə hesab edirəm ki, jurnalistlərlə bağlı, həm onların tibbi müayinəsi, həm yolla bağlı pulsuz istifadə olunması, başqa güzşətləri də nəzərdə tutan sosial müdafiə ilə bağlı nəsə hazırlansın.
Aqil Lətifov: - Səhiyyə sahəsində, mülki hüquqlarla bağlı qanunların olması lazımdır. Çünki bu sahədə həddindən artıq ciddi problemlər var. Bu sahədə olan qanunlarda təkmilləşdirmə də, eyni zamanda yeni qanunlar da qəbul oluna bilər.
- Milli Məclisdə qanun layihələrinin müzakirəsi zamanı ictimai dinləmələr və vətəndaşlrın rəyini öyrənmək nə dərəcədə önəmlidir?
Pərvanə Sultanova: - Əlbəttə önəmlidir. Çünki bizdə vətəndaşlar qanunlardan heç nə bilmir. Rayonlarda, kəndlərdə insanların ümumiyyətlə qanunlardan xəbərləri yoxdur. Başqa ölkələrdə, Avropada, elə bizə yaxın ölkələrdə hır hansı məsələ gündəmə gələndə birinci onu müzakirə edirlər. Bələdiyyələr məhəllərdə müzakirə keçirir, adi deputat öz seçiciləri görüşdə bildirir ki, belə qanun layihəsi var, seçicinin əlavə fikirlərini, təkliflərini, rəyini öyrənir. Əgər görəndə ictimai rəy bu qanun əleyhinədir və ya ora nəsə əlavə etmək istəyir və bu nəzərə alınır.
Qanun qəbul olunanda vətəndaş üçün qəbul olunur, deputat bunu tək özü üçün qəbul etmir ki, bu insanlar, bütün xalq üçün qəbul olunur. Ən azı insanlar təklif verməsələr də, xalq maarifləndirilməlidir ki, mən bu qanunla nə demək istəyirəm.
Rufik İsmayılov: - İnsanların məlumatlı olması üçün medianın üzərinə böyük iş düşür. Bu mənada xüsusilə televiziyalarda hər hansı qanun qəbul edilməzdən əvvəl onunla bağlı, o qanunun təşəbbüskarları canlı olaraq dinləmələr həyata keçirməlidir.
Bəxtiyar Məmmədli: - Əslində ictimai dinləmələr daha çox QHT-lər vasitəsilə həyata keçirilməlidir. Çünki QHT-lər birbaşa vətəndaş cəmiyyətinin instutlarıdır. Bizim 3 mindən çox QHT-lərimiz var. Təəssüflə qeyd edim ki, bu gün bizim televiziyalarda debat yoxdur. Maarifləndirmə sahəsində debatlar yoxdur, ancaq ağlaşma, əyləncə. Məsələn, çox sevinirəm ki, “İnformasiya əldə edilməsi haqqında” Qanunun müzakirəsi çox geniş şəkildə aparıldı. Mən o qanun qəbuluna qədər aparılan ictimai dinləmələri əvvəldən axıra qədər izləmişəm. Çünki jurnalistlər özləri birbaşa burda iştirak edirdi və qanun etibarı ilə bizim qanun çox sanballı qanun oldu.
- Hansısa sahələr üzrə qanunlar hələ qəbul edilməyib? Mövcud qanunvercilik aktlarında diqqətinizi çəkən boşluqlar olubmu?
Rufik İsmayılov: - Mənim bildiyimə görə hərbçilərin mənzillı təmin olunması ilə bağlı qanunvercilikdə xüsusi müddəalar var. Ancaq çox təəsüflər olsun ki, bu günə kimi onların heç biri mənzillə təmin olunmur.
Pərvanə Sultanova: - Redaskiyalarda işçilərlə əmək müqavilələri imzalanmır. Bu münasibətləri tənzimləyən heç nə yoxdur.
Aqil Lətifov: - Mülki hüquqlarla bağlı Məcəllədə həddindən artıq boşluqlar var. Bundan əlavə, sürücülərlə bağlı hüquqlarda müəyyən boşluqlar var. Yas və toy mərasimlərini tənzimləyən qaydalar sisteminə ehtiyac var.
Bəxtiyar Məmmədli: - Əslində hər şeylə də bağlı qanunların qəbul olunması da normal bir şey deyil. Ümumiləşdirilmiş şəkildə qanun qəbul olunsun və burda onlar maddələrlə göstərilsin. Çoxlu sayda qanun qəbul edirik, sonra da vətəndaşa deyirik ki, gəl öyrən.
Pərvanə Sultanova: - Ölkədə fərdi evlərdə işləyən qulluqçularla, körpələrə baxan dayə institutunu tənzimləyən qanunlar yoxdur.
Bəxtiyar Məmmədli: – Günəmuzd işləyənlərin huquqları ilə bağlı Əmək Məcəlləsində dəyişiklik etməliyik. Gündəlik bu insan işləyirsə, burda hər hansı mexanizm tapılmalıdır ki, bu kənarda qalmasın. Beş gün işləyirsə, bu beş gündə bunun iş stajı kimi getsin. Dövlət işində işləməyən insanlar sabah nə pensiya alacaqlar məlum deyil.
- Jurnalist olaraq Milli Məclisdə qəbul olunan qanunlar barədə məlumatları əsasən hansı media mənbəyindən alırsınız?
Pərvanə Sultanova: – Modern.az saytı parlamentdən xəbərləri operativ yaya bilir. Mən informasiyanı bu saytdan izləyirəm. Daha sonra informasiya agentliklərindən, televiziyalardan. İlk olaraq təbii ki, internet saytlarından məlumat toplayırıq. Daha sonra televiziyadan alırıq. Qanun layihəsi birinci, ikinci oxunaşlardan keçən müddətdə qəzetlərdə hansısa deputatın fikirləri olur, onlarla tanış oluruq.
Rufik İsmayılov: – Mən də Milli Məclisin iclaslarını və orada qəbul olunan qanunlar barədə məlumatları Modern.az-dan izləyirəm. Təbii ki, ilk olaraq operativ olduğu üçün agentliklərdən, internet saytlardan, daha sonra televiziya və radio, sonda isə qəzetlərdən alırıq. Bəzən qanun qüvvəyə minməmişdən öncə hər hansı qəzetlərdə millət vəkilinin bunla bağlı maraqlı yazısı dərc olunur.
Bəxtiyar Məmmədli: - Mən də daha çox inernet mediasından məlumat əldə edirəm. Əslində bu məlumatlar xaricdə daha çox sosial şəbəkələrdə tez yayılır. Sosial şəbəkələrdə bu birinci yayılır, daha sonra bloqlarda bunun müzakirəsi gedir. Bizim jurnalistikanın o qədər imkanı yoxdu ki, hər hansı bir qanun layihəsinin müzakirəsi getdiyi zaman, sosial şəbəkələrdə bunun müzakirəsi aparılsın. Bizdə bu imkan olmadığı üçün ilk növbədə internet mediyasına, xüsusilədə agentliklərin, internet səhifələrində, xəbər portallarında müzakirələr olmalıdır.
- Qeyd etdiyiniz mənbələrdən parlamentdə qəbul edilən qanunlar barədə aldığınız məlumatın dolğunluğu sizi qane edirmi?
P.Sultanova: – Düzunu desəm saytlar və televiziyada gedən məlumatlar daha çox yığcamlığı ilə fərqlənir. Onlar o qədər geniş məlumatlar vermirlər, sadəcə qanunun adını deyirlər və kimlər çıxış edib və.s. Bunu xəbər sistemi kimi başa düşmək olur. Mən daha çox məlumatı qəzetdən alıram. Qəzetdə həm müxbirin fikirləri, parlamentin iclası geniş verilir. Mən qəzeti oxuyanda ordan məlumatı geniş ala bilirəm ki, söhbət qanunda nədən gedir.
Rüfik İsmayılov – Mən də məlumatı daha geniş formada qəzetdən oxuyuram. Agentliklər operativliyi qorumaq üçün daha tez informasiya ötürməyə üstünlük verirlər. Bütun hallarda ətraflı məlumat almaq üçün təbii ki yenə qəzetə müraciət eləməli oluruq. Amma ilk olaraq belə bir qanun qəbul olundu, bunu təbii ki, internet mediasından eşidirik. Hər hansı qanun qəbul olunarkən, geniş ictimai müzakirələr təşkil edilmir, qanun barədə marifləndirmə işi geniş aparılmır. Bütun qanunlar barədə geniş, ətraflı məlumat verilmir.
Pərvanə Sultanova: – Məni şəxsən bütun qanunlar maraqlandırmır. Məni hansı maraqlandırırsa, çalışıram ki, onu bilim.
Bəxtiyar Məmmədli: - Qanun qəbul olunan zaman müzakirə elə olmalıdır ki, maraq oyatsın.
Aqil Lətifov: - Tam dolğun təmin edir, deməzdim. Çünki qanun qəbul olunmamışdan əvvəl, müzakirələr gedən vaxtı daha ətraflı məlumat əldə etmək məqsədəuyğundur.
Pərvanə Sultanova: – Daha yaxşı olardı ki parlamentin özünün televiziyası olsun. Qanunların müzakirəsi ətraflı verilsin və maraqlananlar açıb baxsınlar.
Rüfik İsmayılov: – Yerli televiziyalar, xüsusəndə AzTV parlamentin ssesiyasını işıqlandırırsa, qərəz nümaiş etdirməməlidir. Adicə bir alternativ fikir də cəmiyyət üçün dəyərlidir. O olsa, təbii ki, vətəndaşında televizyaya baxmaq marağı olar və məlumatı televizyadan alar.
- Milli Məclisdə qəbul edilən qanunlar sizin gündəlik işinzə, həyatınıza təsir edirmi?
Pərvanə Sultanova : - Mənə elə gəlir ki, Milli Məclis gündəlik həyatımızdakı fəaliyyəti müəyyən edən xeyli qanun qəbul edib. Bu qanunlar özlüyündə Avropa qanunvericilik aktları ilə müqayisədə çox liberal və bu dəyərələrə önəm verən qanunlar toplusudur. Amma parlamentin qəbul etdiyi qanunların bu və ya digər subyektiv səbəblər üzündən gündəlik həyata təsiri bəzən o qədər də iss olunmur. Məsələn, mən informasiya əldə eləmək üçün bir neçə quruma sorğu göndərmişəm. Qanunla müəyyən edilmiş vaxt bitsə də, hələki cavab almamışam. Zəng vurmuşam heç bir cavab verilməyib. Bu o deməkdir ki, qanun artıq pozulur. Aidiyyatı qurumların hamısı qanuna əməl etsələr, onda təsir edəcək.
Bəxtiyar Məmmədli: - Hər hansı bir təsir göstərməsini mən hiss eləmirəm. Məsələn, “KİV haqqında” qanuna əlavə və dəyişikliklər olunur və heç bir təsir görmürəm.
Aqil Lətifov: – Sırf öz işimlə bağlı fəaliyyətimdə heç bir təsiri yoxdur, bu olsa da, mən hiss eləmirəm. Digər sahələrdə ola bilsin ki bunu hiss eləmək olar.
- Siz öz seçki dairənizdən Milli Məclisdəki deputatınıza onun seçicilər üçün olan ofisinə müraciət etmisinizmi?
P.Sultanova: – Bizim deputat Ceyhun Osmanlıdır. Mənə elə gəlir ki, deputat rayonla bağlı fəaliyyətini bir qədər genişlənidirsə, yaxşı olar. Namizəd olduğu müddətdə gəlirdi görüşürdü, çoxlu vədlər verirdi. “İrəli” təşkilatın adınan insanlara yardımlar da edirdi.
Rüfik İsmayılov: – Bizim deputat AMEA-nın İnsan Hüquqlarə İnistutunun direktoru Aytən Müstafayevadır. Mən şəxsən ona müraciət etməmişəm. Daha çox işlədiyi inistutu tanıyıram. Mən rast gəlməmişəm ki, bizim dairədən kimsə durub desin ki, “mən müraciət etmişəm və mənə cavab verilməyib”.
Bəxtiyar Məmmədli: – Bizim deputat Elman Məmmədovdur. Özüm deputata müraciət etməmişəm.
Aqil Lətifov: – Bizim deputat Sabir Rüstəmxanlıdır. Deputat ofisini tanımıram, amma deputat kimi fəaliyyətindən narazıyam. Düzdu deputat yol, qaz çəkməməlidir, amm ən azı o məsələni parlamentdə qaldıra bilər.
Xaqani SƏFƏROĞLU
Mail AĞAXANOV
