Erməni təşkilatlarının yaradılması tarixinə qısa baxış.
Ermənilər Gürcüstanda yaşayan milli azlıqlar içində say baxımından ikinci yerdədirlər. 2014-cü ildə keçirilən siyahıyaalmaya əsasən, Gürcüstanda 168,1 min erməni (4,5%) yaşayır. Lakin gürcü soyadlarını alan ermənilər də nəzərə alınarsa faiz nisbəti ilə onlar çoxluq təşkil etmiş olacaq. Məlumdur ki, ermənilər Gürcüstanda hazırda məskunlaşdığı ərazilərə tarixən çarizm dövründə köçürülmüşlər. Gürcüstanda ictimai təşkilatlar hələ Sovet zamanında M.Qorbaçovun “yenidənqurma” dövründən etibarən fəal şəkildə formalaşmağa başlayıblar. Hazırda Gürcüstanda 20 erməni ictimai təşkilatının (bəzi mənbələrə görə isə 40) fəaliyyət göstərdiyi məlumdur. Sovet İtttifaqının dağıldığı ilk vaxtlarda, xüsusilə, Samtsxe-Cavaxetiya erməniləri radikal mövqedən çıxış edərək, Ermənistana birləşməyi tələb edirdilər. İ.Muradyanın fikrincə, əgər Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü nəticəsində yaradılmış Dağlıq Qarabağ münaqişəsi olmasaydı, Cavaxetiyanın erməni əhalisi bu ərazinin Gürcüstandan ayrılması tələbi ilə çıxış edərdilər. Tarixə nəzər saldıqda məlum olur ki, hələ Z.Qamsaxurdiyanın hakimiyyəti dövründə Samtsxe-Cavaxetiya erməniləri DQMV ermənilərinin separatçılıq hərəkatının müdafiəsində fəal iştirak edirdilər. Eduard Şevardnadzenin hakimiyyəti zamanı isə aşağıda bəhs edəcəyimiz və hazırda fəaliyyət göstərən təşkilatların əsası qoyuldu: Gürcüstan Erməniləri Birliyi, Gürcüstan Erməniləri Kilsələr Şurası, Gürcüstan Erməni Ziyalıları Birliyi, Gürcüstan Erməni İş Adamları Birliyi, Gürcüstan Erməni Məktəbləri Şurası, Gürcüstan Erməni Gəncləri İttifaqı, Gürcüstan Erməni Qadınları Birliyi, Gürcüstan Erməni Yazıçıları Birliyi, Gürcüstan Erməni Tarixi Abidələrinin Qorunması Federasiyası, Gürcüstan Erməni Dini Məktəbləri Birliyi, Gürcüstan Erməni Cavaxk İctimai Hərəkatı, Şarl Aznavur adına Erməni Gənclər Birliyi, Nor Eçmiədzin Kilsələr Şurası, Gürcüstan Erməniləri Cəmiyyəti, Gürcüstan Erməniləri Birliyi Təşkilatı, Tbilisi Erməni İcması, Poros Erməni Qadınlar Təşkilatı, Gürcüstan Erməniləri Xristian Demokrat Hərəkatı, Pryuktun Təşkilatı, Sayat Nova Erməni Mədəniyyət Mərkəzi, Cavaxk Erməni Milli Sosial-Siyasi Hərəkatı, Virk Erməni Milli Partiyası, Vurnatun Gürcüstan Erməni Gənclər Təşkilatı, Ovanes Tumanyan Fondu, Gürcüstan Erməniləri Rəssamlar Birliyi, Gürcüstan Erməni Apostol Kilsəsi, Erməni Dövlət Dram Teatrı, Gürcüstanda Erməni Tələbələrinin İttifaqı, Tbilisi Ermənilərinin Assambleyası, Vrastan qəzeti, Axalsıx Gənclər Mərkəzi, Gürcüstan Ermənilərinin Milli Konqresi. Bunların içində ən böyükləri - Cavaxk, siyasi partiya olmağa iddialı Virk və özündə 10-dan artıq ictimai təşkilatı birləşdirən Samtsxe-Cavaxkın İctimai Təşkilatlar Birliyidir. Bir çox gürcü mətbuatında radikal və ekstremist mövqedə olması qeyd edilən təşkilat Cavaxkdır. Təşkilat 1988-ci ildə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionundakı separatçı hərəkatla paralel dövrdə yaradılıb.Onun yaradılmasında katalizator rolunu məhz Dağlıq Qarabağ regionundakı separatçı hadisələr rol oynayıb. Axalkələkdə təşkilatın ilk komitəsi meydana gəlib. Yeni yaradılan təşkilatın başlıca məqsədi “Qarabağdakı qardaşlara kömək etmək” olur . Təşkilat 1988-ci ilin mayında fəaliyyət sahəsini genişləndirdi və Cavaxk Milli Hərəkatı adlanmağa başladı.
Məqsəd nədir?: separatçılıq.
Gürcüstandakı erməni təşkilatlarının fəaliyyətinin araşdırılması göstərir ki, onların başlıca məqsədi separatçılıq yolu ilə Gürcüstan ərazisinin parçalamaq, muxtariyyət almaq, sonra isə Ermənistana birləşməkdir. Bəzi faktlara müraciət edək: məsələn, 1994-cü ildə E.Şevardnadze Samtsxe-Cavaxetiyada ərazi islahatları apardığı zaman bu təşkilatın üzvləri muxtariyyət tələb etməyə başladılar. 1995-ci ildə Gürcüstan Parlamentində “Dil haqqında qanun” müzakirəyə çıxarıldığı zaman təşkilatın üzvləri tərəfindən bu hadisə birmənalı qarşılanmadı. Gürcü politoloqlarının fikrincə, Tiflis bu təşkilatların muxtariyyət tələbini icra edə bilməz, çünki bu zaman Abxaziya və Cənubi Osetiya misalındakı kimi hadisələrin yenidən baş qaldırması qaçılmaz ola bilər. Müşahidələr göstərir ki, Samtsxe-Cavaxetiyada fəaliyyət göstərən təşkilatlar Gürcüstan dövləti tərəfindən xüsusi nəzarətdə saxlanılır, onların haqqında məlumatların toplanılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Bu amil təşkilatın separatçı mövqeyi ilə sıx bağlıdır. Adı çəkilən təşkilatın hazırda rəhbəri Vaahn Çaxalyandır. V.Çaxalyan İrəvanda yaşadığı dövrdə iki dəfə kriminal cinayət törətmə səbəbi ilə həbs edilib, daha sonra Ermənistan prezidenti S.Sarkisyan tərəfindən İrəvandan deportasiya edilib. Təsadüfi deyil ki, Gürcüstanın sabiq prezidenti M.Saakaşvili Çaxalyanı özünün dördüncü düşməni (V.Putin, D.Medvedev, B.İvanişvilidən sonra) adlandırmışdır. Samtsxe-Cavaxetiyada fəaliyyət göstərən bir çox təşkilatlar kimi bu təşkilatın da fəaliyyət xronologiyasını müşahidə edərkən bir məsələni vurğulamalıyıq ki, Gürcüstanda “Qızılgül inqilabı”ndan sonrakı şərait göstərdi ki, bu təşkilatlar yeni siyasi mühitə hazır deyillər. Təşkilatın proqramının strukturundan göründüyü kimi, onların əsas məqsədi federativ quruluşlu dövlət yaratmaq idisə, yenicə hakimiyyətə gəlmiş Saakaşvilinin ideyasında yalnız Qərbə doğru inteqrasiya, Rusiyaya qarşı etirazlar geniş yer tuturdu. 2009-cu ilin aprelində məhkəmə Çaxalyanı “Qanunsuz silah saxlama” və “İctimai asayişi pozmağa çağırış edən kütləvi aksiyalar təşkil etməkdə” təqsirli bilərək 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum etdi. Lakin 4,5 il sonra B.İvanişvilinin Çaxalyanın azad edilməsi haqqında amnistiya qərarına qol çəkməsindən sonra Çaxalyan azadlığa buraxıldı. Gürcüstan Daxili İşlər Nazirliyinin keçmiş nümayəndəsi Karina Qriqoryan separatçı Çaxalyanın azad edilməsini yeni hakimiyyətə gəlmiş partiyanın ən böyük səhvi adlandırmışdı. Həmçinin onun bildirdiyinə görə, separatçı V.Çaxalyanı Rusiyanın xüsusi xidmət orqanları maliyyələşdirir. V.Çaxalyan isə K.Qriqoryanı Mixail Saakaşvilinin əmri ilə bu cür çıxışlar etməkdə ittiham edir.
Digər bir misal: Gürcüstanın Axali taoba (Yeni nəsil) qəzetində erməni xalqı adından məktub dərc edilib. Həmin məktubda bildirilir ki, guya gürcülər azərbaycanlılarla əlbir olaraq erməniləri Samtsxe-Cavaxeti, Kvemo-Kartli bölgələrindən sıxışdırmağa çalışırlar. Həmçinin məktubda Ermənistan hökümətindən bu prosesin qarşısının alınması üçün kömək də istənilir. Sabiq Gürcüstan Prezidenti M.Saakaşvilinin müşaviri Van Bayburtyan məktubu əsassız adlandırıb, hətta bu məktubun Cavaxk təşkilatı tərəfindən yazıldığını bildirib. Müşavirin sözlərinə görə, bu təşkilat Rusiya tərəfindən maliyyələşdirildiyindən bu cür addım gözləniləndir. Qeyd etmək lazımdır ki, Van Bayburtyan hələ E.Şevardnadzenin hakimiyyəti dövründə Samtsxe-Cavaxetiya erməni separatizminin təbliğatçılarından biri olub. Gürcüstandakı inqilabdan sonra müşavirlik vəzifəsini icra etməyə başlayan bu şəxsin fikirlərində də dəyişikliklər müşahidə olunur. V.Bayburtyan on il müddətində Gürcüstanda nəşr olunan Vrastan qəzetinin baş redaktoru olub və bu qəzetdəki məqalələrində də Samtsxe-Cavaxetiya erməni fəallarının ideyasını pisləyib.
Yayılan məlumatlardan aydın olur ki, 2010-cu ildə Gürcüstanda hüquq mühafizə orqanlarının həyata keçirdikləri Enver əməliyyatı nəticəsində Rusiya lehinə çalışan 13 nəfər saxlanılıb.Onlar arasında iki erməni - Armen Gevorkyan, Ruben Şikoyan da var idi. A.Gevorkyan neft və neft məhsullarının keyfiyyətini yoxlayan Saybolt kompaniyasının baş direktoru olub və Rusiyanın Əsas Kəşfiyyat Agentliyinə Gürcüstan Silahlı Qüvvələri və digər ölkələrlə əməkdaşlığına dair məlumatları ötürüb. R.Şikoyan isə adı çəkilən şirkətin direktor müavini vəzifəsində işləyib. O isə Əsas Kəşfiyyat Agentliyinə Gürcüstan Müdafiə Nazirliyinin digər şirkətlərlə gizli əlaqələri haqqında məlumatları ötürüb. Rusiya Federasiyasının vətəndaşları olan hər iki şəxs Batumidə yaşayıb. Cavaxk təşkilatının üzvü Ruben Torosyanın verdiyi məlumata görə, A.Gevorkyan Acarıstanda Aslan Abaşidzenin hakimiyyəti zamanı erməni diasporasını idarə edib. Tbilisidə Avroatlantik Tədqiqatlar Mərkəzinin direktoru Mamuka Neberidze məsələyə dair fikrini bu cür ifadə edir: “Qəribədir ki, həbs olunanlar Gürcüstan hakimiyyəti ilə daim problemi olan Acarıstanın keçmiş lideri A.Abaşidzenin keçmiş işçiləri olub”.
Gürcü mətbuatında Armen Gevorkyan və Ruben Şikoyanın Samtsxe-Cavaxetiyada separatçı təşkilatının üzvü olmaları haqqında məlumat yayıldıqdan sonra Cavaxk təşkilatının sədri, həmçinin Gürcü arzusu Partiyasının namizədlərindən biri olan Norik Karapetyan həmin şəxslərin partiya üzvü olduqlarını danıb.Bir məsələni də əlavə etmək lazımdır ki, 2008-2009-cu illərdə həbs edilmiş və erməni diasporasının nümayəndələri kimi qeyd olunan Qriqor Minasyan, Sarkis Akopcanyan da Cavaxk təşkilatının fəallarındandırlar və Gürcüstan hakimiyyətinə qarşı cəsusluqda ittiham olunublar.
Virk (qədim ermənicədən tərcümədə “Gürcüstan” deməkdir) təşkilatı Krunq təşkilatının prototipi hesab edilir. Virk təşkilatının liderləri əmindirlər ki, dövlət tərəfindən siyasi partiya kimi qeydiyyatdan keçdikdən sonra Gürcüstandan muxtariyyət tələb edə bilərlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Gürcüstan hakimiyyəti Virk təşkilatını siyasi partiya kimi qeydiyyatdan keçirməkdən imtina edir. Gürcüstan Konstitusiyasının “Siyasi birliklər haqqında” qanununa əsasən (VI maddə), regional və ərazi prinsipə əsaslanan partiyaların təşkili qadağandır. Qərara görə, milli azlıqlar bu halda partiya yaratmaq üçün Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etdikdə rədd cavabı alırlar. Qeydiyyatdan keçsələr belə, parlamentə daxil olmaq üçün keçirilən seçkilərdə etnik partiyalar 7%-lik səddi keçə bilməyəcəklər. Virk təşkilatının proqramında bəndlərdən birində Samtsxe-Cavaxetiyaya muxtariyyətin verilməsi barədə yazılıb. Virk təşkilatı 1994-cü il Samtsxe-Cavaxetiyada vahid idarəçiliyin yaradılması və Gürcüstan hökümətinin öz nümayəndəsini təyin etməsi ilə razı olmayıb. Təşkilatın rəhbərlərinin fikrincə, hökümət bu yolla adı çəkilən ərazidə demoqrafik tarazlığı pozub. Bu təşkilatın tələbləri arasında erməni dilinin dövlət dili statusunda qərarlaşdırılması, etnik kimliyin dəstəklənməsi məsələləri var. Təşkilat bu yolla iki millət arasında inteqrasiya proseslərinin formalaşacağına ümid edir.1988-ci ildən Cavaxkın separatçılıq fəaliyyətində fəal rol oynayan üzvü Fedi Torosyanın həbsi Cavaxkın siyasi dairələrində həyəcana səbəb olub və bu həbsin siyasi xarakter daşıdığı qeyd edilib. F.Torosyan siyasi motivlər əsasında deyil, Axalkələkdə elektrik şəbəkəsinin direktoru olduğu zamanlarda maliyyə sənədlərində buraxdığı hüquqi səhvlərə görə həbs edilmişdi.
Gürcüstan Parlamentinin “Dil haqqında qanun”u müzakirə etməsindən sonra Cavaxkın intiqamçıları adlanan təşkilat Ninotsminda adlı yerdə inzibati binanın üzərində aşağıdakı hədələyici və separatçı müraciətlə çıxış edib: “Biz artıq şovinist gürcü millətinin antierməni fəaliyyətinə səbr etməyəcəyik, cavab isə sərt və nöqsansız olacaqdır. Sizi sonuncu dəfə xəbərdar edirik-ağıllı davranın və ehtiyatlı olun, Cavaxkdan əl çəkin. Əgər unutmusunuzsa, xatırlayın və bilin: Cavaxkın sahibləri və müdafiəçiləri var. Anlamadınızsa-öz günahınızdır”.
Tbilisidə Azadlıq İnstitutunun əməkdaşı Zurab Çeaberaşvili Samtsxe-Cavaxetiyada belə bir təşkilatın fəaliyyətindən xəbərdar olduğunu bildirib. Qafqazda Sülh, Demokratiya və İnkişaf İnstitutunun əməkdaşı Marina Elbanidze isə “Axali taoba” qəzetinin 27 sentyabr tarixli sayında dərc etdirdiyi məqaləsində yazılıb ki, Cavaxetiyada 16 erməni silahlı qruplaşması fəaliyyət göstərir. Bundan sonra erməni qəzeti AZQ-da “Cavaxkın intiqamçıları təşkilatı yoxdur və olmayacaq” adlı məqalə nəşr edilib. Maraqlıdır ki, həmin məqalədə Gürcüstan Parlamentinin sədr müavini Givi Şuqarov (mənşəcə ermənidir) bu təşkilat haqqında fikirlərini bu cür ümumiləşdirib: “Cavaxkda qaynar nöqtənin yaradılması Ermənistanın marağında deyil”.
Başqa bir misal: Yerkir analitik mərkəzin eksperti Eduard Abramyan Samtsxe-Cavaxetiyanın, həmçinin Tsalka vilayətinin əhalisini hakimiyyətdən muxtariyyət tələb etməyə çağırıb. Onun bildirdiyinə görə, bu, həmin əhalinin haqqıdır. Həmçinin separatçı “ekspert” qurulacaq muxtar respublikanın qədim adı ilə yəni, Zabax adlandırılmasını, paytaxtının Axalsıx olmasını təklif edib. Onun fikrincə, muxtariyyətin idarəçi orqanı Milli Məclis təşkil edilməli, bu orqan öz növbəsində muxtariyyətin illik büdcəsini təyin etməlidir. E.Abramyan regionun atributlarının, o cümlədən milli polisinin yaradılma zərurətini qeyd edib. Separatçının fikrincə, guya adı çəkilən fəaliyyətlər icra olunduqdan sonra Gürcüstanda milli məsələ, separatizm təhlükəsi azala bilər və guya Gürcüstanın bir dövlət kimi öz suverenliyini qoruması üçün yeganə çıxış yolu məhz federasiyaya çevrilməkdir.
Gürcüstandakı erməni təşkilatları gürcü xalqına məxsus tarix və mədəniyyət abidələrinə əsassız iddia edirlər. Məsələn, aktivliyi birbaşa Cavaxk təşkilatının separatçı mövqeyi ilə bağlı olan, dini mərkəz sayılsa da, fəaliyyətində siyasi aspektlərin geniş yer tutduğu Erməni Apostol Kilsəsi rəhbəri yepiskop Vazgen Mirzəxanyan Gürcüstanın baş naziri İrakli Qaribaşviliyə 10 dekabr 2014-cü il tarixli məktubunda Gürcüstanın 442 kilsəsinin erməni kilsəsi olduğunu həyasızcasına iddia edib. Yepiskop özünəməxsus hiyləgərliklə “totalitar rejim dövründə əllərindən alınmış kilsələrin” qaytarılmasını tələb edib. Qeyd etmək lazımdır ki, Eçmiədzin kilsəsi bu vaxta qədər Gürcüstanın 5 kilsəsinə iddia edirdisə, indi bu rəqəm dəfələrlə artmışdır. Bir məsələ xüsusilə diqqəti cəlb edir. Məlum olduğu kimi, hələ 1995-ci ildə Samvel Karapetyanın erməni dilində (sonradan rus dilinə tərcümə olunmuş) “Gürcüstanda erməni kilsələri” adlı xəritə-sorğu kitabçası nəşr edilib.Müəllif uydurmalarla Gürcüstanda 650 erməni kilsəsini təsvir edib. Hansı ki, əslində bunların çoxu gürcü kilsəsidir. S.Karapetyan isə gürcü xalqının abidələrini “erməniləşdirib”. İnsan hüquqları müdafiəçisi Giorgi Tevzadze bu məsələ ilə bağlı Gürcüstan hökümətini təsirli ölçü götürməyə çağırıb. Onun fikrincə, ermənilərin bu cür əsassız iddiası ilk dəfə deyil ki, səsləndirilir və onlar dünya ictimaiyyətini aldatmağa çalışırlar. "Saerto qazeti" bununla bağlı olaraq yazır: "Bizim qonşularımız öz xasiyyətini və təbiətini dəyişə bilmirlər. İlk baxışdan, zərərsiz görünən tələbdən - mədəni abidələrin onlara verilməsi istəyindən planlı şəkildə addım-addım ərazilərimizin ilhaqına keçirlər. Siz adları çəkilən kilsələri, onların ətraf ərazilərini, qəbiristanlıqların ərazilərini, həmçinin erməni dilini inzibati dil elan olunmasını tələb edən Samsxe-Cavaxetini təsəvvürünüzə gətirin.
Erməni təşkilatlarının Gürcüstanın Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərini pozmaq cəhdləri.
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, erməni təşkilatları Gürcüstanı təkcə parçalamağa, ərazisinə sahib çıxmağa, tarix və mədəniyyət abidlərəinə yiyələnməyə deyil, eyni zamanda Gürcüstanın Türkiyə və Azərbaycanla olan münasibətlərini də pozmağa çalışırlar. Buna dair çoxlu misallar gətirmək olar: 17 aprel 2017-ci ildə “Gürcüstanda erməni birliyi” öz səhifəsində “Nəyə görə gürcü hakimiyyəti erməni xalqının soyqırımını tanımalıdır” adlı məqalə yerləşdirib.Məqalənin ümumi məznununu aşağıdakı kimidir: “Əsas məsələ mənəvi dəyərlərdən qaynaqlanır. Özünü Avropa sivilizasiyasının bir parçası hesab edən dövlət bütün insanlığa qarşı törədilmiş cinayət misalında olan kütləvi insan qırğınını tanımalıdır. Artıq 26 ildir ki, Gürcüstan elitası Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərini bəhanə gətirərək öz susqunluğuna bəraət qazandırır. Bu gün Gürcüstanda erməni soyqırımının tanınması milli təhlükəsizlik məsələsinə çevrilib. Bizim qarşımızda yalnız bir çıxış yolu qalıb, ölkənin hakim dairələrinə hansısa digər dövlətlərin deyil, məhz öz milli maraqlarının qorunmasına çalışılması aydınlaşdırılmalıdır”.
Qeyd etmək lazımdır ki, “Gürcüstanda erməni birliyi” hər il aprel ayında Türkiyə səfirliyi qarşısında erməni “soyqırımı”nın il dönümü münasibəti ilə aksiyalar keçirir və Gürcüstan hökümətindən tanınmanı tələb edir. Təşkilatın gəncləri Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə turlar təşkil edir, şəkilləri “qədim torpağımız” başlığı ilə sosial şəbəkədə yayırlar. Bu da təbii ki, Azərbaycan tərəfinin narazılığına səbəb olur.
Gürcüstanda erməni təşkilatlarının fəaliyyətinin təhlili göstərir ki, onlar “Daşnaksütyun” yönlü təşkilatlardır, qurucuları isə hələ Abxaziya müharibəsində gürcü xalqına qarşı vuruşmuş “Baqramyan” batalyonunun veteranlarıdır. Təşkilatların başlıca fəaliyyəti separatçı xarakterli olduğundan, Gürcüstan hakimiyyəti tərəfindən lazımi tədbirlər görülüb ölçü götürülməzsə, Gürcüstanda ikinci Qarabağ problemi yaradıla bilər.
Nəticə:
Gürcüstandakı erməni təşkilatlarının fəaliyyətinin təhlili aşağıdakı nəticələrə gəlməyə imkan verir:
Politoloq Tekol Xaqosun aşağıdakı fikirləri erməni təşkilatları ilə bağlı bir qənaət yaradır: “Erməni problemini diqqətlə araşdırdıqdan sonra anladım ki, onlar bir çox əsrlər ərzində, bir çox xalqlar üçün problem olmuşlar, xüsusilə tərkibində yaşadıqları dövlətlər üçün”.
Nəsibə Mirzəyeva,
AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutunun əməkdaşı
