Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin sədri Əli Hüseynli “Yeni Müsavat” qəzetinə müsahibə verib.

- Əli bəy, "Eks-prezidentlər haqqında" Qanun iki oxunuşda qəbul olundu və 6 aydan sonra səsvermə nəticəsində qəbul ediləcək. Sonuncu səsverməni formal saymaq olarmı? 

- Yox, formal deyil. Konstitusiya qanunu yenidən səsə qoyulanda 95 səs çoxluğuna ehtiyac var. Əgər 95 səs çoxluğu olsa, ölkə prezidenti tərəfindən imzalanır və qüvvəyə minir. Yəni Konstitusiya qanununun qəbulu proseduru hələlik başa çatmayıb.

- Yəni qanunun başı üzərində qara buludların qaldığını demək olar? 

- Xeyr, deməzdim ki, qara bulud var. Çünki ümumiyyətlə qanunun başında heç bir bulud olmayıb.

- Hər halda, uzun illərin gözləntilərindən sonra qanuna yaşıl işıq yandırıldı... 

- Məsələ burasındadır ki, qanunun konstitusion əsasını 2009-cu il referendumunda qoymuşuq. İki il uzun müddət deyil. Eyni zamanda bu dövrdə konstitusiyaya etdiyimiz əlavə və dəyişikliklərdən irəli gələn bir neçə vacib qanun qəbul olunub, o cümlədən normativ hüquqi aktlar haqqında geniş bir qanun. Bu iki ildə kifayət qədər normal vaxt olub ki, bu layihə üzərində işləyək.

- Parlamentdə uzun illər ərzində mərhum Əbülfəz Elçibəy və Ayaz Mütəllibov haqqında sərt fikirlər səslənmiş, onlar tənqid olunmuşdu. Amma qəfildən böyük əksəriyyət qanunun qəbuluna səs verdi. Burda Prezident Administrasiyasından gələn mesajın nə qədər rolu oldu? 

- (Gülərək) Mənə elə gəlir ki, sualın qoyuluşu düz olmadı. Sualdan belə çıxdı ki, sizdə hansısa bir mesaj gəldiyi barədə təkzibolunmaz faktlar var...

- Bəzi məlumatlar var. 

- Əksinə, mən bunu təkzib edirəm. Məsələ burasındadır ki, konstitusiyaya dəyişikliklər ediləndən sonra biz və Prezident Administrasiyası arasında artıq normativ hüquqi aktlar haqqında qanuna uyğun olaraq işçi qaydasında müəyyən razılaşmalar var. Yəni hansı layihələri kim hazırlasın. "Eks-prezidentlər haqqında” Qanunu hazırlamaq bizim üzərimizə düşən vəzifə idi. Bu, parlament rəhbəri tərəfindən tapşırılmışdı, işçi qrupu burda yaradılmışdı. Bu dövrdə hətta müəyyən təkliflər, layihə verənlər də olmuşdu. Məsələn, bizim komitəyə millət vəkili Fazil Mustafadan layihə daxil olmuşdu. Yəni bu işi əvvəldən axıra qədər biz həyata keçirmişik. Burda işçi qrupu, çox peşəkar insanlar, konstitusiya hüququ üzrə mütəxəssislər, Səfa müəllim, Lətif müəllim olub. Bilmirəm nə dərəcədə məni mütəxəssis hesab etmək olar, hər halda, özüm əvvəldən-axıra qədər bu işin içində olmuşam. Bu, bizim işimizin nəticəsidir. Amma eyni zamanda biz bu qanunu hazırlayarkən, - baxmayaraq ki, bu cür qanunların siyasi əhəmiyyəti var, - məsələyə sırf hüquqi prizmadan yanaşırıq. Layihəni hazırlayarkən keçmiş prezidentlər, onların fəaliyyəti, onlara hansısa siyasi qiymət verilməsi, ümumiyyətlə, o personalar haqda düşünməmişik. Buna heç ehtiyac da yox idi. Çünki beynəlxalq təcrübə var. Məsələn, ABŞ-ın eks-prezidentlər haqqında 58-ci il qanunu var. Təcrübələri bizim üçün maraqlı olan Qazaxıstan, Gürcüstan kimi respublikaların təcrübəsindən yararlanıb buna hüquqi baxımdan yanaşdıq. Ona görə də hətta parlamentdəki polemikalar zamanı konstitusiyanın 104 və 107-ci maddələri ilə bağlı ziddiyyətin olduğunu düşünürdülər, amma biz onu əsaslandırılmış şəkildə cavablandırdıq. Biz yeganə məhdudiyyət kimi 107-ci maddədə göstərilən prezidentin impiçment yolu ilə vəzifəsindən kənarlaşdırılması məsələsini, yəni konstitusion qanunun mexanizmini bir məhdudiyyət kimi göstərdik. Burda hansısa siyasi hadisələri araşdırmırdıq ki, harada necə olub. Ona görə də bizim arqumentlər çox üstün idi. Qanun layihəsinin müdafiəsi ilə bağlı hüquqi arqumentlərimiz təkzibolunmaz idi. Buna baxmayaraq, lehinə və əleyhinə fikirlər oldu. Eyni zamanda bu da normal bir haldır ki, hansısa bir deputat qanunun konkret bir müddəasının əleyhinədir, qanunun bir şəxsə tətbiq olunmasına qarşıdır, ancaq ümumilikdə o qanunu dəstəkləyir. Ona görə də məncə, layihənin əleyhinə çıxış edənlər ola bilər ki, siyasi baxışlarına görə razılaşmırdılar. Amma ümumilikdə hesab edirdilər ki, eks-prezidentlər haqqında qanun vacibdir. Əlbəttə, bu, ölkəmizin indiki mərhələdəki inkişafı, o cümlədən demokratiyanın inkişafı və siyasi islahatların da bir elementi kimi qəbul olunmalıdır. Ona görə də xüsusi vurğuladım ki, biz məsələyə hüquqi kontekstdən yanaşmışıq. Amma bu cür qanunlar bütün ölkələrdə, o cümlədən bizdə siyasi islahatların bir tərkib hissəsi kimi qəbul olunur. Bu, tarixi keçmişə bir qədər fərqli baxışdır.

- Ortaya çıxan suallardan biri də bu idi ki, prezident prezidentlik dövründə və ondan əvvəl bir cinayət törədibsə, ona niyə toxunulmazlıq verilir? 

- Təbii ki, bu, ilk baxışdan təəccüblü görünə bilər. Axı insan cinayət edib. Amma əlbəttə, dünya təcrübəsi, siyasi mədəniyyət, müasir dövrdə siyasi yanaşma fərqidir. Çünki belə hallar da mövcud ola bilər ki, əslində heç bir cinayət olmayıb, yaxud da hər hansı bir pozuntu olsa da o, sonradan hansısa siyasi təqiblərə səbəb olar və əsaslandırılar. Bu, əslində yeni bir siyasi mədəniyyətin göstəricisidir. Bəli, hər hansı şəxsin prezidentliyi dövründə qüsurlar, pozuntular, məsuliyyətsizlik olub. Amma müəyyən siyasi mədəniyyət və siyasi varislik naminə həmin hadisələrə kriminal mexanizm tətbiq olunmur. Çünki söhbət prezidentdən gedir. O şəxsdən ki, xalq tərəfindən seçilib.

- İlk iki prezidentlə bağlı hansısa hadisələrin ildönümü tədbirlərində rəsmi təbliğatda aparılan əks-təbliğata necə, bundan sonra son qoyulacaqmı? 

- Məncə, ona məhdudiyyət qoymağa ehtiyac yoxdur. Baxmayaraq ki, hüquqi baxımdan məsələyə yanaşmam yuxarıdakı kimidir. Mənim bu məsələyə münasibətim fərqlidir. Hesab edirəm ki, əvvəllər baş vermiş hadisələrlə bağlı - siz razılaşmaya bilərsiniz, amma tarixi reallıqlar var - ən azı mənəvi məsuliyyət məsələsi, fərqli baxışlar olmalıdır. Çox normal haldır ki, hansısa bir siyasi, tarixi hadisələrə bu günün özündə də fərqli baxışlar var. Müxalifət düşərgəsi o dövrün hadisələri ilə bağlı fərqli düşünür, fərqli yazır, fərqli araşdırmalar aparır, bizim isə öz baxışlarımız var. Hesab edirəm ki, bizim baxışlarımız xalqın əksəriyyətinin baxışları ilə üst-üstə düşür. Yəni hesab etmirəm ki, bu qanunla onların siyasi fəaliyyətinə rəsmi mətbuatda verilən qiymət arasında əlaqə var. Bu qiymət daim verilməlidir.

- Daha bir gözlənti “Siyasi partiyalar haqqında” Qanunla bağlıdır. Bu qanunun bəxti nə vaxt açılacaq? Bizdə olan məlumata görə, qanun layihəsi Venesiya Komissiyası tərəfindən yenidən işlənmək üçün geri qaytarılıb. Bu, doğrudurmu? 

- İstənilən layihə Venesiya Komissiyasına gedəndən sonra geri qayıtmalıdır. Əlbəttə, bu qanunun qəbulu iki faktora görə vacibdir. Birincisi, bu qanun bizim konstitusiyadan öncə, yəni 1992-ci ildə qəbul olunub. O zaman Azərbaycanın yeni konstitusiyası yox idi. Təbii ki, yeni konstitusiyanın qanunu tək bu qanunla bağlı yox, ümumiyyətlə, 1995-ci ilə qədər qəbul olunmuş qanunlarla və onlara edilmiş əlavə və dəyişikliklərlə bağlı fərqli yanaşma tələb edir. Biz o dövrdə qəbul olunmuş qanunlara yenidən baxmalıyıq, onları konstitusiyaya və qoşulduğumuz beynəlxalq müqavilələrə uyğun dəyişdirməliyik. “Siyasi partiyalar haqqında” Qanun da burda istisna deyil. İkincisi, əlbəttə, dövr dəyişir, siyasi partiyaların ölkənin siyasi həyatındakı rolu, çəkisi dəyişir. Üstəgəl dəfələrlə seçkilər olub və hər zaman bu seçkilər zamanı “Siyasi partiyalar haqqında” Qanun yada düşür. Siyasi partiyalarla bağlı artıq Seçki Məcəlləsində müddəalar var. Yəni siyasi partiya ölkənin siyasi həyatında vacib bir anlayışa çevrilib. Bu vacib anlayış 19 il əvvəlki qanunla tənzimlənir. Yəqin razılaşarsınız ki, bu, mümkün deyil. Bəzən belə hallar olurdu ki, hansısa bir qanuna əlavə və dəyişikliklər etməklə onu cəmiyyətə təqdim etmək mümkün olurdu. Məncə, burda artıq söhbət yeni bir qanunun qəbulundan getməlidir. Bu dövrdə beynəlxalq təşkilatların da dəstəyi ilə müzakirələr olub. Mən özüm də Varşavada keçirilən müzakirələrin birində iştirak etmişəm. Burada həm Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi şöbəsi, həm də ATƏT-in Bakı ofisi təşəbbüskar kimi çıxış edib. Hesab edirəm bu, çox düzgün olub ki, artıq layihələrin işlənməsi mərhələsində parlamentarilər bu prosesə cəlb olunub. Biz beynəlxalq təcrübəni öyrənmişik. Modellər çoxdur. Parlament respublikaları üçün modellər fərqlidir. Amma bu yaxınlarda yəqin ki, mətbuatda rast gəlmisiniz, Prezident Administrasiyası ictimai-siyasi şöbəsinin müdiri Əli Həsənovun da bir açıqlaması oldu. Hər halda, biz qanuna münasibətdə prinsipial məsələlərdə müasir təcrübəni tətbiq edəcəyik. Hamımız başa düşürük ki, ölkənin ictimai-siyasi həyatında siyasi partiyanın rolu danılmazdır. Başa düşürük ki, siyasi partiyanın təkcə üzvlük haqqı ilə maliyyələşməsi mümkün deyil. Çünki onun siyasi həyatda oynadığı rol dövlətçiliklə bağlı olan bir məsələdir. Deməli, dövlətin hər hansı bir mexanizmlə dövlət idarəçiliyinin formalaşdırılmasında rolu olan istənilən bir partiyanın maliyyələşdirilməsində iştirakı olmalıdır. Bu nəzəriyyə qəbul olunub, biz bunu dəstəkləyirik. Əlbəttə, burda söhbət formadan gedəcək və düşünürəm ki, qanunun parlament və komitə oxunuşlarından əvvəl ictimai müzakirəsini keçirmək lazımdır. Həmçinin beynəlxalq partnyorlar, Avropa Şurası, ATƏT, eyni zamanda həm siyasi partiyaların nümayəndələri ilə - siyasi baxışlarından asılı olmayaraq, bütün çevrələrlə - onun müzakirəsini etmək gərəkdir. Belə bir təxmini proqnoz verə bilərəm: ola bilər ki, bütün tərəflər razı qalmasın, amma ən başlıcası odur ki, siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsi, onun müəyyən ölçü vahidləri - prezident respublikası üçün əsas ölçü vahidi siyasi partiyanın seçkilərdəki iştirakıdır - ilə bağlı ümumi prinsipial razılıqlar var. Venesiya Komissiyasının rəyləri fundamental hüquqlarla bağlıdır.

- Venesiya Komissiyasının razılaşmadığı məqamlar hansılardır? Yayılan məlumatlara görə, “Siyasi partiyalar haqqında” qanun layihəsinə əlavə və düzəlişlərdə müxalifət partiyalarına qarşı təhlükəli məqamlar var və artıq iqtidar təkpartiyalı sistemə keçir. Əlavə və düzəlişlərdə partiyaların dövlət büdcəsindən maliyyələşməsinin faktiki olaraq parlamentdə təmsil olunan siyasi partiyaları əhatə edəcəyi və qeydiyyat üçün tələb olunan partiya üzvlərinin sayının 1000-dən 5000 nəfərə qaldırılması barədə deyilənlər doğrudurmu? 

- Qanunun müzakirəsi başlamadan bu barədə hər hansı məlumat vermək... Açığı, heç mən özüm də bu barədə tam məlumatlara malik deyiləm. Bəri başdan bunu deyim ki, əgər hər hansı müddəa Venesiya Komissiyası ilə - razılaşmadığı ifadəsi düzgün deyil, bu qurum nəyəsə razılaşmır, nəyəsə rəy, tövsiyə verir - nəsə razılaşdırılmayıbsa, yaxud tövsiyə nəzərə alınmayıbsa, bu, o demək deyil ki, qanun məqsədəmüvafiq deyil. Çünki hər bir ölkənin spesifik dövlət idarəçilik sistemi, siyasi institutları var. Bu, hətta Avropa ölkələrində belə fərqlidir.

- Başqa məlumata görə, bu qanun son seçkilərdə boykot qərarı vermiş partiyaların maliyyələşmədən kənarda saxlanmasına hüquqi baza yaradacaq və bundan sonra boykot ənənəsinə birdəfəlik son qoymaq üçün düşünülüb. 

- Mən sizə konyuktur cavab verməyə məcburam. Məsələ burasındadır ki, layihə hələlik heç bir qanunverici subyekt tərəfindən təqdim olunmayıb. Yəni ortada təqdim olunmuş layihə yoxdur. Ona görə də gəlin bir qədər səbirli olaq. Mən Hüquq komitəsinin sədri olmaqla bərabər həm də hakim partiyanın üzvüyəm. Səmimi deyim ki, məhz siyasi partiyalar məsələsində bir qədər siyasi mənsubiyyətdən kənar yanaşma olmalıdır. Mənim hər hansı yanaşmam hakim partiyanın mövqeyi kimi şərh oluna bilər. Hətta düşünürəm ki, bu qanunun təqdimatı da siyasi partiya mənsubiyyəti olan şəxs tərəfindən edilməməlidir. Bu, mənim fərdi yanaşmamdır. Məncə, burda dayandıra bilərik bu müzakirəni.

- Nədənsə söhbət zamanı mənə elə gəldi ki, siz siyasi partiyaların maliyyələşməsində ayrı-seçkiliyə yol verilməsinə qarşısınız... 

- (Gülərək) Açığı, hələ bu barədə düşünməmişəm. "Eks-prezidentlər haqqında" Konstitusiya qanununda çox vacib idi ki, biz siyasi yükü və hüquqi yanaşmanı fərqləndirə bilək. Məncə, “Siyasi partiyalar haqqında” Qanunda da buna nail olmaq lazımdır. Yəni təcrübəni bir qədər də öyrənmək, dövlətçilik modeli, götürdüyümüz öhdəliklərdə bir balans tapmaq. Əks təqdirdə, siyasi maraq üstün olacaq və əlbəttə ki, biz istədiyimizə nail olmayacağıq. İstəyimiz ondan ibarətdir ki, bütün siyasi partiyalar ölkənin siyasi həyatında aktiv rol oynasınlar. Azərbaycanın strateji yolu məlumdur. Azərbaycanın müstəqilliyində mübahisə yoxdur. Hamı başa düşür ki, ölkə müstəqil inkişaf etmək istəyir, Azərbaycanın iqtisadi inkişafı, siyasi baxımdan siyasi plüralizm mühiti - bunlar hamısı vacib elementlərdir. Hamımız başa düşürük ki, “Siyasi partiyalar haqqında” Qanun artıq əvvəlki illərdən fərqli olaraq qəbul olunmalıdır.

Elşad PAŞASOY