El şairi kimi tanınan Yunis Dağlının ədəbiyyat tariximizdə öz yeri, öz dəsti-xətti vardır. Poeziyamıza yeni nəfəs gətirən Yunis Dağlı keşməkeşli, iztirablı, həm də coşğun həyat yolu keçmişdir. O, 1922-ci ildə Bakının Dağlı məhəlləsində dünyaya göz açıb. Atası Əbdülcavad Molla İsmayıl oğlu təhsilli olmasına baxmayaraq, külfətini dolandırmaq üçün bənna işləyirdi. Lakin övladlarının təhsil almasına diqqət yetirirdi.
Yunis Dağlı ilk təhsilini Bakida, Çənbərəkənddəki II şura məktəbində almışdır.Məktəbdə qabiliyyəti, biliyi və hazırcavablığı ilə seçilən şagirdlərdən idi. Bu məktəbdə ona dərs deyən sevimli müəllimləri- şair Cəfər Rəmzi İsmayılzadə və İbrahim Hilali Yunisin haqqında daim yüksək fikir söyləyərdilər.
Hələ uşaqlıqdan poeziyaya, ədəbiyyata böyük maraq göstərən Yunisin məktəb qəzetlərində şerləri çıxırdı. O, bu vaxtlar əsasən, lirik və Sabiranə şerlər, mənzum hekayələr yazardı. Şerlərinin ilk dinləyicisi və tənqidçisi təbii ki, əmisi oğlu- XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki, görkəmli şair və pedaqoq Mikayıl Müşfiq idi. Yunis boş vaxtlarını Müşfiqgildə keçirər, oraya gələn şair və yazıçıların maraqlı söhbətlərinə, diskussiyalarına qulaq asardı. Belə görüşlər onu sənətə daha da yaxınlaşdırır və şerə olan həvəsini daha da artırırdı.
Klassik ədəbiyyata dərindən bələd olan Yunis böyük ədiblərin əsərlərindən bəhrələnirdi. Bu da onun şeirlərinə öz müsbət təsirini göstərirdi. Bütün varlığı ilə özünü sənətə, şeirə, yaradıcılığa kökləmişdi. Lakin şeir, sənət aləminin kandarında onun qarşısına səd çəkdilər...
1937-ci il qanlı repressiya seli İsmayılzadələr ailəsindən də yan keçmədi. Müşfiq həbs edilərkən, Yunis böyük qardaşıVahabla birlikdə onun evindən həmin dövrdə qadağan edilmiş türk şairlərinin – Tofiq Fikrətin, Namik Kamalın, Ə.Həmidin və başqalarının kitablarını çıxarıb qohumlarının mənzilində gizlətmişdi. Məhz bu səbəbdən, Yunis Dağlı 37-ci il repressiyasına 15 yaşında ikən məruz qalıb həbs olundu və uzaq Sibirə sürgün edildi. İşgəncələrə məruz qaldı. Elə əmisi oğlu, “Xalq düşməni” elan edilmiş Mikayıl Müşfiqin ölüm xəbərini orada öyrənir. Bəli, yaşının bu erkən çağında yüksək təbə malik bu ilham sahibi sözün əsl mənasında burulğana düşür, doğmalarından aralı qərib ellərdə, məşəqqətlərdə həyat mübarizəsi aparır. Amma, qanında, canında çağlayan, kükrəyən, söykökündən gələn genetik təb, ilham pərisi onun həyat yoluna işıq saçır. Onu daha da mətinləşdirir, mübariz olmağa ruhlandırır. Gələcəyə ümid işığı yandırır, ömrünü sönüb-səngiməyə qoymur.
O, 1948-ci ildə həbsdən azad olur. Lakin ona Bakıda yaşamağa icazə verilmədiyindən o, Siyəzən yaxınlığındakı Qızılburun kəndində özünə sığınacaq tapır. “Siyəzənneft” NQÇİ-də çalışır. Eyni zamanda yaradıcılığla da məşğul olur. O, 1953-ci ildə Bakıya qayıdır, ailə qurur. Yunis Dağlı poeziyanın müxtəlif janırlarında qələm çalmış, ədəbiyyat xəzinəmizi 500-ə yaxın qəzəl, 2 bəhri-təvil, lirik şerlər, poemalar, nəsihətlər, rübailər, bayatılar, uşaqlar üçün alleqorik mənzum nağıllarla zənginləşdirmişdir. Əsərlərindən bəzi nümunələr dövri mətbuatda, həmçinin, “Kirpi” jurnalında bir neçə dəfə çap olunmuşdur.
Şair təbiət vurğunu idi. O, təbiətə sonsuz məhəbbətini Xızıdakı Qaynarça bulağına həsr etdiyi eyni adlı şerində coşğun hiss və həyəcanla göştərmişdir:
Əslim hava, atam bulud, anam dağ,
Başım üstə günəş, ay, ulduz çıraq,
Gözəlliyi məndən alır hər budaq,
Qidasıyam cümlə bəşəriyyətin,
Ziynətiyəm mən də bu təbiətin.
Yunis Dağlının əsərlərində nəsihətlər, böyüklərə, xüsusilə də atalara hörmət xüsusi yer tutur:
Ana ümmansa, oğul, qarlı böyük dağ atadır,
Bizi hər təhlükədən hifz edən ancaq atadır.
Yunis Dağlı sənətdə Mikayıl Müşfiqi özünün müəllimi hesab edirdi. Müşfiq yaradıcılığına dərindən bələd idi, onu dünyalar qədər sevirdi. Müşfiqin gənc yaşında ikən günahsız qətlə yetirilməsi Yunisi daim ağrıdırdı.Bunun nəticəsi idi ki, o Müşfiqə bir-birinin ardınca yanıqlı, həsrət dolu şerlər yazırdı:
Nə tez tərk etdin, ey ustad büsatü-zövqi-dünyanı
Pərişan eylədin cümlə rəfüqü-əhli-ürfanı.
Ölüm labüd, bilir aləm, fəqət şair olan kəslər
Yaşar daim könüllərdə, deyil bi sirr pünhanı.
Silinməz lövhi-sinəmdən bu dağı-firqətin Müşfiq
Demə Yunis, fəqan etmə, unut getsin bu xülyanı
və ya
Ey xalqımızın sevgili gənc şairi Müşfiq
Bülbül nə edər söylə çəmənzarı görən tək.
Sağ olsa idin mən bilirəm ki, nə deyərdin
Göz yaşı ilə Yunisi-qəmxarı görən tək.
Klassik ədəbiyyatımızı və əruzu mükəmməl bilən Yunis Dağlının yaradıcılığında qəzəl janrı xüsusi yer tutur. Belə ki, o, bütün hiss və duyğularını, qəlb çırpıntılarını, sevgi və məhəbbət motivlərini, ictimai-siyasi baxışlarını bu janr vasitəsilə daha da gözəl ifadə etməyə nail olmuşdur. Onun qəzəllərində həssas duyum, uğurlu qafiyələr, təşbehlər üstünlük təşkil edir. Digər qəzəlxanlardan fərqli olaraq, Yunisin qəzəllərində ilk beytdən sonuncuya qədər bir mövzudan söhbət gedir.
Məhəbbət, eşq, şəfqət, ülfət, dostluq, sədaqət, mərdlik, torpağa, vətənə bağlılıq və sevgi, ailə bütövlüyü Yunis Dağlı qəzəllərinin mayasını təşkil edir:
Sevgilim, dünyada sən tək cana canan harda var,
Can verən, can-can deyən, bir can alan can harda var?
Nur ilə sevda evin ey şux çırağban eylədin
Surəti-pakın kimi bir mahi-taban harda var?
Gül camalın çoxların heyran edib, eşqindəsə
Binəva Yunis kimi bir qəlbi viran harda var?
Yunis Dağlı şifahi xalq ədəbiyyatına, folklora dərindən bağlı idi. Onun bayatıları, rübailəri bu baxımdan çox səciyyəvidir:
Mən aşiq gül budağı
Gülün nə göy, nə acı
Küsdürmüşdüm yarımı
Burdan gəlir sorağı.
Mən aşiq dil açanda
Körpələr dil açanda.
Bülbüllər vəcdə gələr
Qönçələr gül açanda.
Mən aşiq yar dilinə
Obasına elinə
Səadətimdir düşüb
Qəlbim onun əlinə
Mənalı poeziyası ilə xalqın dərin məhəbbətini qazanan şair Yunis Dağlı doğma torpağa, xalqına, elinə könlünün qırılmaz telləri ilə bağlı olan sənətkardır və xalq onu hər zaman yaşadacaqdır. Ömrünü, sağlamlığını, var qüvvəsini xalqının mənəviyyatına sərf edən şairin ədəbi irsinin tədqiqatçı alimlər tərəfindən araşdırılması, yaradıcılığı bütün məziyyətləri ilə oxuculara çatdırılması zənnimcə, daha məqsədəuyğundur. El şairinin adı əbədiləşdirilmişdir. Onun adına Bakı şəhərinin Yasamal rayonunda küçə verilmişdir. Çox xoş ki, ailəm həmin küçədəki ünvanda yaşayır. Vaxtilə çalışdığı “Siyəzənneft” NQÇİ-də bildiyim qədər 1992-ci ildə xatirə lövhəsi vurulmuşdu. Əsərləri tam olmasa da 2 dəfə dərc olunub. Məncə əsərlərinin tam şəkildə nəfis kitab şəklində buraxılmasına ehtiyac vardır. Yunis Dağlı təkcə şair deyil, həm də 1990-cı ilin 20 yanvarında xalqımızın azadlığı, suverenliyi yolunda canından keçən şair Cavad Qəmli kimi oğul böyütmüş və Vətənə qurban vermiş şəhid atasıdır. Ölməz Müşfiqin sözlərini bu gün Yunis Dağlıya da aid etmək olar:
Xəlqilə titrəyən, xəlqilə gülən
Vətənçin yaşayan, Vətənçin ölən
Səmimi bir insan nə bəxtiyardır.
Qafar Əsgərzadə
əməkdar jurnalist, pedaqogika
üzrə fəlsəfə doktoru
Şairin aşağıdakı şeirini oxuculara təqdim edirəm:
Xəzərəm.
Mən coşğun dalğalı bir dənizəm ki,
Heç nə varlığımı qorxuda bilməz
Elə cazibəli gülbənizəm ki,
Hər gələn hüsnümü unuda bilməz.
Bir böyük ümmanam Xəzərəm-Xəzər.
Qoynumda boy atmış bu gözəl Bakı
Neçə dastanım var dillərdə əzbər
Bitməz xəzinədir qucağım sanki.
Mənimlə fəxr edir bu qarlı dağlar
Daşqın ürəyiyəm çılğın sellərin.
Dəli Kür, Volqa da köksümdə çağlar
Şirin nəğməsi tək bizim ellərin.
Qırpmaram gözümü əssə min külək
Axı cövhəriyəm bu təbiətin.
Hər görən zövq alır, duyur ki, gerçək
Gözəl örnəyiyəm əbədiyyətin.
Boylanıb üfüqdən günəş hər səhər
Köksümdə qurulan cəlalə baxır.
Oyanıb yuxudan sanki o dilbər
Sinəmə saldığı cəmalə baxır.
Şair də zövq alır bu mənzərədən
Təbi cuşa gəlir bir bülbül kimi.
Ruhuna nur saçır bu əziz vətən
Açılır ürəyi qızıl gül kimi.
Odur sahilimdə gəlib tüğyana
İnsanlıq naminə dastan yaradır.
Bəli, şair var ki, salıb səhmana
Min söz cövhərindən dərman yaradır.
Yunis Dağlı (İsmayılzadə)
