Vasif İsmayıl

Çoxunuz “Dədə Qorqud dastanı”nı filmdən bilirsiniz. Amma mən originalını və çağdaş dilimizə düzəlişini dəfələrlə oxumuşam. “Dedi” yerinə “Aydır” yazmaqdan başqa elə də fərq yoxdur. Dilimiz əsrlərə dirənir və dayanır.

Axır vaxtlar Skandinaviya dastanlarına, uşaqlığıma dönmüşəm. Hekayələr, süjetlər eynidir, bircə “ Dədə Qorqud”da tanrılar yoxdur. Skandinaviyada isə tanrılar var.

Dastanımızı müsəlman (Osmanlı sarayı katibləri) yazıb deyə. Dastandan xeyli hissəni itirmişik. Tanrıar hissəsini. Tanrı, Humay, Dəmirdağ, Ağrıdağ hissəsini. Dədə Qorqud məsələn, Qazılıq dağından bəhs edir. Qazıllq dağı kişidir, qadınlar ona baxanda yaşmaqlanırmışlar.

Mənim babam Binnət çoban idi. Canavar onun düşməni idi, neçə dəfə canavarla üz-üzə gəlmiş, çomağı ilə özünü qorumuşdu.
Qorxusuz adam idi. Qayış kimi arıq və qayış kimi möhkəm.

Amma qurd deyəndə mütləq hörmətlə danışardı. Halbuki, eyni heyvandır. “Canavar” deyəndə söyər, “qurd” deyəndə məğrurcasıma susardı. Çoxunuz bilməz.

Çoxunuz bilməz, Qarabağda qurban deyə xoruz kəsirdilər dünənə qədər. Hətta ölkə başçısı Ağdamda bünövrədən əvvəl dağdağan ağacı əkdi. Müqəddəsdir o ağac. Humay ananın timsalıdır sanki. Uşaq vaxtı illərlə dağdağandan qolbağ taxmışam. Artıq məktəbə gedəndə utandım. Başqa uşaqlar qolunda budaq gəzdirmirdilər deyə. Amma çoxunuz bilməz.

Qarğaları sevərdik. Babam qanadı qırıq qarğa gətirmişdi evə. Mən oynayım deyə. Belə baxanda ziyankar quşdur, cücə zad daşıyırdı, amma qıymamışdı ona. Quş da qanadı sağalanda uçdu getdi. Beş yaşım var idi. Mən isə o quşla xəyallar qururdum. Qarğa Skandinaviya tanrısı Odin-in (bəli, rusların odin-bir sözü oradan gəlir) xəbərçisi, müqəddəs heyvan idi.

Dədə Qorqud ciddi mirasdır. Sizə bir hekayə də danışım, sonra dağılışaq. Tofiq Yaqublunun yaxın qohumu Arif Acal danışmışdı. “Dədə Qorqud” filminin ssenariyası ədəbiyyat institutunda ciddi tənqidə məruz qalmışdı. Amma sonra buraxdılar, icazə verdilər. Filmin ssenariyasına görə, Qıpçaq Məlik haqsız idi, düşmən idi. Dastana görə isə Qıpçaq Məlik haqlı idi. Qazan xan isə haqsız.

Anar doğru düşünmüşdü. Sovetin senzurasından ancaq türkün türkə düşmənçiliyi keçə bilərdi. O da dastanı film şəklində geniş kütləyə yaymaq üçün belə saxtakarlığa getmişdi - Qıpçaq Məliyi düşmən, Qazan xanı qəhrəman etmişdi. Ədəbiyyat institutunda bunu anladıqları üçün Mahaçqaladakı senzora müsbət rəy göndərdilər.

Buradan çıxan nəticələr:

-Öz əsərinizi vaxtında özünüz yazın

-Siyasət gələcək üçün məqsəd güdən keçmişin qumarıdır. Siyasətdə qumarbaz olun

-Zəif vaxtı sakit, güclü ikən Oğuz elində toy qurun, şənlik edin

-Hər məsəlınin kökünü öyrənməyə çalışın.