Anar TURAN
Aşura...Yəni onuncu gün. Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, görərik ki, əksəriyyətin İmam Hüseynin qətlə yetirilməsi ilə tanıdığı bu günün, əslində, idealist tarix baxımından təqribən insanlığın yaşına yaxın keçmişi var. Bu gün İslam inancına görə, bir sıra tarixi hadisələr baş vermişdir...
Aşura günü baş verən hadisələrin hər birinin din tarixi baxımından bəşəriyyət üçün misilsiz yeri vardır. Ona görə də Aşuranı hətta bayram kimi qeyd edənləri də bu sarıdan hardasa anlamaq mümkündür. Lakin tarixin ironiyasına baxın ki, Məhərrəm ayının 10-cu günündə İslam tarixində daha çox faciəvi çalarlarla yadda qalan hadisələr baş verdi. Hz. Məhəmməd peyğəmbərin nəvəsi İmam Hüseyn özünün 72 nəfər müridi ilə birgə Kərbəlada qətlə yetirildi. Bununla da bir növ Məhərrəm ayının əsl mahiyyəti və Aşura gününün din tarixi baxımından möhtəşəm hadisələrlə yadda qalan keçmişi qismən unuduldu. Xeyir ayı yas, hüzn ayına çevrildi. Halbuki ilahi hikmətə diqqət etsək görərik ki, bu gündə dünyanın xilas edilməsi, yəni Nuh peyğəmbərin gəmisinin Cudi dağında quruya çıxması baş verib. Yunus peyğəmbər balığın qarnından məhz Məhərrəm ayının 10-cu günü xilas oub. Yusif peyğəmbər qardaşlarının atdığı quyudan aşura günü xilas edilib. İsa peyğəmbər aşura günündə dünyaya gəlib və yenə həmin gün səmaya yüksəldilib. Davud peyğəmbərin tövbəsi həmin gün qəbul edilib. O cümlədən İbrahim peyğəmbərin oğlu İsmayıl da həmin gün dünyaya gəlib və s. və i. Lakin bunları çoxumuz bilmirik, bilsək də, bunlar İmam Hüseyinin şəhadəti qədər bizə təsir etmir.
Bir düşünün. Yezid ibn Müaviyyənin xəlifəliyi qəsb etməsi nələrə gətirib çıxarırdı. Yezid mənbələrdə içki, eyş-işrət düşkünü və zalımlığı ilə tanınan biri kimi qeyd olunur. Hətta çox sevdiyi və Əbu Qeys adı verdiyi meymunu ölərkən ona müsəlmanlar kimi dəfn təşkil etmiş, saray əhlini Əbu Qeysə ağlamağa məcbur etmiş və nəticədə Şam şəhərinin əhalisi Əbu Qeys adlı məxluqun hansısa peyğəmbər səhabəsi olduğunu güman edərək günlərlə ona yas saxlamışdır. İslamın yenicə möhkəmlənən və yayılan vaxtlarında belə bir hakimin cəmiyyəti hansı fəsadlarla qarşı-qarşıya qoyacağı artıq bəlli idi. Və İslam dini mənəvi dəyər kimi tamamilə arxa plana keçə və hətta yenidən bütpərəstliyə qayıdış baş verə bilərdi. Bəlkə də Yezidin məqsədi də bu idi. Çünki mənbələr onun peyğəmbər nəslinə qarşı ədavət saxladığını, kin-küdurətinin yerə-göyə sığmadığını və bu üzdən özünü dəhşətli günahların içinə atdığını qeyd edirlər. Lakin o da var ki, İslamda ictimai əxlaq, ehtiyac duyana kömək etmək, arxa durmaq və ən vacib olan isə haqsıza sən haqsızsan deməyin əzmini və fəzilətini hər halda biz müsəlmanlardan daha yaxşı bilən Həzrəti Hüseyn idi. Və nə yazıq ki, minlərlə məktubun və imdad səslərinin çağırışına o məhəl qoymaya bilməzdi. Hətta xaincəsinə meydanda tək qoyulacağı ona dəfələrlə deyilsə də. Yəni İmam Hüseynin özünü İslam yolunda fəda etməsi və bir gün belə unudulmaması, sevilməsi Yezidliyin nə demək olduğunu sübut etməsi məncə təsadüf ola bilməzdi. Nə bilmək olar, bəlkə də Aşuranın xilasedici missiyasının son akkordu məhz İmam Hüseynin şəhadəti olmalı idi ? Məgər Aşuranın İslam dini tarixində əsas yeri elə məhz bu şəhadətin, qəhrəmanlığın, əyilməzliyin təntənəsi deyilmi ? Bəlkə bu hüzn gününün təfsirində bir bayram, qələbə işarəsi, fəlsəfəsi var ? Görünən odur ki, 14 əsrə yaxındır dinindən asılı olmayaraq insanlıq İmam Hüseyni öyrənir və öyrənməkdə davam edir. Dünya tarixinə bu qədər fatehlər gəlib gedib. Hər biri tarix kimi öyrənilir, təhlil edilir, tənqid edilir. Eləsi var ki, heç adı, doğumu, ölümü unudulub. Amma İmam Hüseyin isə canlıdır, tarixin böyük abidəsinə çevrilməklə yanaşı, hər il yenilənir, müasirləşir. Gələn nəsilin rəğbətini qazanır. Hətta onu qəbul etməyənlər belə onu yenidən öyrənməyə, kəşf etməyə çalışır. Hər dəfə ona baxanda isə fərqli bir İmam Hüseyn qarşılarına çıxır. Bəzilərinin zəiflətmək, bəlkə də yox etmək istədikləri imam Hüseyn daha görkəmli şəkildə onlarla qabaqlaşır. Bunun özü Aşura bayramı deyilmi ? Aşura bu millətə haqlı ikən haqsızın yanında olmamaq kimi bir örnək aşıladı. Aşura nəinki bu topluma, bütün müsəlmanlara peyğəmbərin öz nəvəsini əmanət qoyub getdiyini bir daha əxz etdirdi. Aşura bu millətə baş yarmağı, zəncir vurmağı, əzadarlığı aşılamasa da, İmam Hüseyn sevərlərin bir çoxu bunu aşılamağa çalışdılar və düşündülər ki, bununla bəlkə də daha çox onu sevdiklərini sübut edə bilərlər. Aşura bu millətə sevdiyi dəyərlərdən, ideallardan ötrü ölməyi bacarmağın çətin olmadığını isbatladı. Aşura bu torpaqda millət olmamız üçün bizə yadellilərlə savaşmağa əlavə əzm verdi. Rus imperializminə qarşı 200 ilə yaxın döyüşərək nəhayət qələbə qazanmaq hissini aşıladı. 70 il Azərbaycanda bütün sovet kəşfiyyat idarələrinin rəhbərləri məhz Aşura ucbatından, dininə sahib çıxan toplumu ram edə bilmədiklərinə görə töhmət aldılar. Sovet təbliğat maşınının adını “şaxsey-vaxsey” qoyub hər gün mətbuatda “vurduğu” Aşura əslində bir millətin inancının bayrağına çevrildi. Aşura bu millətə XX əsrdə yüz minlərlə şəhid verdi. Aşura 20 Yanvar şəhidliyi, “Xocalı “ şəhidliyi bəxş etdi bu millətə... Daha Aşura nə etməlidir ki bundan artıq ? Onsuz da bu millətin son iki əsrdəki günü-güzəranı Aşura qədər qanlı, bu gün qədər gözü yaşlı olub. Aşura bu millətin klassik poeziyasından tutmuş, müasir nəsr nümunələrinədək, teatr və kulinariya mədəniyyətinə qədər təsir edib.
Hər yerimizdən ağır-ağır qalxanda intellektual cəmiyyət deyirik. Füzulini öyrənmədən, Nəsimini, Şah Xətaini, Yunus Əmrəni, Seyyid Əzimi, Sabiri, M. Ə. Rəsulzadəni,Üzeyir bəyi öyrənmədən hansı intellektuallıqdan söhbət gedə bilər ? Məgər bu adını çəkdiklərimiz Aşuradan heç bir şey mi əxz etməyib, bu barədə heçnə mi yazmayıb, bu mübarizəni heçmi hesab ediblər ? Bu millət öldükcə ölməyi, sevdikcə sevməyi, yazdıqca yazmağı öyrəndi Aşuradan. Və ən nəhayət iki fərqli təfəkkürün davasında haqlının yanında yer almanı, haqsıza arxa çevirməyi aşıladı Aşura. Hər yerdə bir içim suyu qıyıb verməyənə “Yezid xislətli”, “Yezidin biri “ kimi təhqiramiz ifadələr də öyrətdi... Əsas odur ki, bu millət doğru müqayisəsini edəndə Yezidi deyil, Hüseyni seçdi, haqsızı deyil, haqlını sevdi, güclünü deyil, zəifi anladı, qatili deyil, məzlumu öyrəndi, onun ahına şərik çıxdı. Nəhayət, Cavad xan kimi, Mübariz kimi vətəni, sahib olduqlarını sevmək, qorumaq, onların uğrunda ölməyi təlqin etdi. Hələ də bəzilərimiz deyir ki, Aşura bizə nə verdi ?
