Vəfa Allahverdiyeva
Məhbus kimi unikal xarakter sahibinə çevrilmiş, hazırda müxtəlif məhkəmə instansiyalarında adı keçən Əli İnsanovun ismi gələcək hansı siyasi məsələdə hallanır-hallansın, ilginc bir xəbər əyləncəsidir, əhəmiyyətsizcəsinə üstündən keçib getmək olur.
Amma damağında regionçuluq dadı qalanların gözlərini məhkəmə qapılarına dikərək, onun ismi ətrafında siyasi təşkilat xəyalları qurub ermənistanlıların partiyasının başında görəvləndirmək planları, yaxud bunun bir mətbuat versiyası olması, nəzəri götür-qoylar, gümanlar səviyyəsində belə, ictimai qıcıq yaradır.
Dediyimiz kimi, kimlərinsə fəhmi, üstəlik özülsüz ehtimal halında da ara-sıra gündəmə gələn bu məsələ ciddi bir xətadır.
Məsələ yaşlaşmış, sabiq bir məmurun məsələsi deyil. Belə planların gerçəklik daşıyıb-daşımaması da deyil.
Məsələ odur ki, regionçuluq, klanizm, traybalizm kimi tendensiyaların çağdaş dönəmdə ictimai reallıq şansı bir yana, sadəcə leksikona gəlməsi halı bədxah və nanəcib cəhddir, qəti yolverilməzdir.
Müasir zəmanənin multukultural dəyərləri, tolerantlığı təbliğ etdiyi bir vaxtda təmtəraqlı günlərini itirmiş bir qrup ermənistanlı insanın həbsxanadan “milli lider” kimi çıxacaq Əli İnsanovun “siyasi imkanları” üzərindən regional separatizm eşqinə düşməsi, yaxşı günlərə bununla yaşıl işıq axtarması gülünc olardı və perspektivsizdir. Bəsit, yersiz bir təbliğat, hətta zarafat da lüzumsuzdur və ciddi yasaq tələb edir.
Çünki Azərbaycan arxada qalan illərdə regionçuluq, tayfabazlıq kimi bölücü amillərdən kifayət qədər əziyyət çəkib. Əziyyət çəkilən problemi adicə bu kəlmənin ucunda şüurlarda dirçəltmək bizim fobiyamız olmaq yerinə, deyəsən, ictimai nəbzi təftiş xarakteri daşıyır.
Keçmiş bu fikirlər arasında, nə qədər ağır olsa da, bir xatırlanma tələb edir.
Hər tərəfi sarmış bu “epidemiya” onun yayılmasında maraqlı olanları cəmiyyətdə güclü nəslə, qol-qanad açmış tayfaya, sarsılmaz ailəyə çevirməklə, insanlar arasında uçurumu dərinləşdirmişdi ki, yerdə qalanlar onların üstün mövqeyi, topladığı imkanlar altında mənəvi-psixoloji cəhətdən əzilirdi. Regionçuluq güclü klanı vətənin daimi sahibi, başqalarını sanki bu torpaqda müsafir kimi təqdim edirdi.
Köhnə vəziyyətin hakimiyyətə iddialı siyasi qruplar simasında olsa da belə, geri dönüşünə cəmiyyət rüsxət və dəstək verə bilməz. Regionçuluğun zəifləməsi ilə siyasi partiyaların formalaşma prinsipindəki bu məqamlar çoxdan itib-batıb.
Bir regionun digər regionların fövqünə qaldırılıb qoyulması bütün güclü bölgələrin içində fərqlənmək və siyasi baxımdan güclənmək hissini doğurmuşdu. Onların lider axtarışı və ya dövlət pilləsində mövqe sahibi kimi yerləşmiş həmşəhərlisi, həmkəndlisinə dikilən iddialı gözlər cəmiyyətdə regional bölücülük yaratmışdı ki, toplumu əhəmiyyətli məsələlərdə ortaq fikrə gətirmək olduqca çətin idi.
Ermənistanlılar elm, təhsil, dövlət vəzifələrini inhisara alanda, bakılılar Ermənistandan qovulmuş həmvətənlərimizin paytaxtın görkəminə, mədəni səviyyəsinə vurduğu zərəri uzun illər hərdən pıçıltı, hərdən ucasəsli bir tənqidə çevirirdilər. Zəifləyən regonçuluqla artıq bu hisslər, ögey rəftarın ağırlığı da arxada qaldı.
Siyasi partiyalar, ictimai təşkilatlar üçün də regionçuluq bir meyara çevrilmişdi. AMİP ermənistanlıların, ADP Rəsul Quliyevə görə naxçıvanlıların partiyası kimi ictimai fikirdə möhkəmlənəndə, Qarabağ bölgəsi Müsavatı siyasi qibləsi seçdi və onu dərinləşmiş regionçuluq dövründə hakimiyyətin güclü alternativinə çevirdi, siyasi mübarizə regionlararası mübarizə şəklini aldı.
“Qarabağı qarabağlılar xilas edəcək” şüarı olduqca zərərli bir mövqe idi ki, bu, dərinləşmiş regionçuluq amilindən tərbiyə alırdı.
Və Qarabağ üçün bu gün aparılan uğurlu mücadilə, fədakarlıq sübut edir ki, itirilmiş torpağın taleyi ayrıca bir bölgənin, onun ön cərgəyə çıxardığı liderin deyil, bütün xalqın çiyni üzərində dayanır.
“Haralısan” sorusu və bu soruya saxtakarcasına, daha dəqiqi, bicliklə məlum populyar bölgənin adının çəkilməsi ilə verilən cavabdan iyrənc mənzərə yox idi. Çünki regionçuluq yaltaqlıq, məddahlıqla hibridləşmişdi. İndi nə belə bir soru soran var, nə də bu soruya təmənnalı cavab axtaran.
10 ildən artıqdır ki, cəmiyyətdə regionçuluq amili zəifləyib. Ermənistanlılar əvvəlki inhisarçı mövqelərini itirib, bu isə, məqsədyönlü xarakter daşımayıb, çünki hakimiyyət budaqlarında bütün bölgələrin layiqli təmsilçilərinin yerləşməsi ilə regionçuluq xəstəliyi öz-özünə müalicə olunub.
Cəmiyyətin zədələnmiş monolitliyi bərpa edilib. Azərbaycan öz daxilində bütünləşib, o, tamdır. Əks təqdirdə regionçuluq etno-separat amillərə, dini qruplaşmaya da fürsət və bəslənmə bəhanəsi verə bilərdi. Azərbaycan belə bir mənzərənin doğulma sancısını çəkmir.
Çağdaş dönəm siyasi iddiası olan hər bir kəsi partiya quruculuğunda modern, bəşəri prinsiplərə sarı istiqamətləndirir. Regionçuluq artıq o qədər arxaik metod səviyyəsinə enib ki, onunla siyasətdə artmaq deyil, yalnız qısır qalmaq mümkündür.
Ədaləti zədələyən, sosial-psixoloji kataklizmlərə əsas verən regionçuluq sıradan çıxıb hafizələrdə zəifləsə də, traybalizm, qohumbazlıq, bütün sahələrdə öz nəslini irəli aparmaq faktları, təəssüf ki, hələ də qalır.
Bu epizodlarla mücadilə, tayfabazlığa qarşı ictimai qınaq situasiyasını aktuallaşdırmaq əvəzinə, regionçuluq həvəsi, siyasi gələcəyi regional prinsiplər üzərində bərqərar etmək axtarışları cahillikdən və rəzillikdən başqa bir şey deyil.
