Ermənistan və Azərbayan arasında gərginlik kulminasiya nöqtəsinə çatıb. İrəvan şərti sərhəddə, demək olar ki, hər gün mövqelərmizi atəşə tutur, Qarabağdakı qanunsuz erməni hərbi birləşmələr isə Azərbaycan ordusunun mövqeləri yaxınlığında səngər qazmağa cəhd edir. Bütün təxribatların qarşısı ordumuz tərəfindən alınır.
Modern.az regiondalı gərginliklə bağlı amerikalı jurnalist, beynalxalq ekspert Nurit Qrinqer ilə söhbət edib.
Müsahibəni təqdim edirik:
- Son vaxtlar ermənilər Azərbaycanla sərhəddə və Qarabağda təxribatları artırıb. Son olaraq isə Xankəndidə yaşayan ermənilərin guya humanitar böhranla üzləşdiyini iddia edirlər. Amma Azərbaycan tərəfi yeni yol təklif etsə də, onunla razılaşmırlar. Bunu necə qiymətləndirirsiniz?
- İnsanlar humanitar yardıma ciddi ehtiyac duyduqda, yardımın onların əlinə necə keçməsi əhəmiyyət kəsb etmir. Səhrada dolaşan israilliləri xatırlayırsınızmı? Onların yemək üçün necə yalvardıqları hamıya məlumdur. Bu yaxınlarda Ermənistan Qarabağda yaşayan ermənilərə təcili humanitar yardıma ehtiyac olduğunu bəyan edib. Onlar Azərbaycanı yardımın çatdırılmasına mane olmaqda günahlandırdılar, amma görünür ki, onların iddiasında böyük siyasi bilet var. Azərbaycan ərazisini öz suveren torpaqlarını Ermənistanın qanunsuz işğalından azad etməklə hələ də işğaldan azad edilmiş ərazidə yaşayan erməni təxribatçıları ilə mübarizə aparmaq məcburiyyətindədir. Ermənistan hazırda düşmən və inkarçı qalmaq niyyətindədir”.
- Bəs Amerikanın tərəflər arasında gəriginliyə münasibəti necədir? Bildiyiniz kimi, bir neçə dəfə Amerika Ermənistan və Azərbaycan arasında vasitəçi kimi çıxış edib. Sizcə, Amerika iki ölkə arasında gərginliyi azalda biləcək?
- Amerika ictimaiyyətinin əksəriyyəti Azərbaycanın yerləşdiyi yer, geosiyasəti, mədəniyyəti və tarixi ilə bağlı faktları, çətin ki, bilər. Digər tərəfdən, ABŞ-dakı ermənilərin fəallığı və illərdir apardıqları anti-Azərbaycan təbliğatına görə, Azərbaycan haqqında eşidən bəzi amerikalılar bu ölkə haqqında bir növ mənfi fikir formalaşdırıblar.
İkinci Qarabağ müharibəsinin başa çatmasından və itirilmiş ərazilərinin böyük bir hissəsi Ermənistandan azad edildikdən üç il sonra Azərbaycan yeni iqtisadi və siyasi trayektoriyaya keçib. Onun son məqsədi Cənubi Qafqazın lider dövləti, Qərbin dostu olmaqdır. Bu, Qərbin, o cümlədən ABŞ-ın diqqətini çəkir.
ABŞ-ın dövlət katibi Antoni Blinken münaqişəyə son qoymaq, hər bir ölkənin suverenliyini və sərhədlərini tanımaq, hər iki ölkə üçün faydalı əməkdaşlığa başlamaq üçün davam edən Azərbaycan-Ermənistan danışıqlarında iştirak edib.
29 iyul 2023-cü il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevlə telefon danışığı zamanı ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesini, eləcə də regiondakı son vəziyyəti müzakirə edib. Hər ikisi Ermənistanın hazırkı təxribatçı addımlarının sülh prosesinə mane olması ilə bağlı razılığa gəliblər. Bununla da Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın suveren ərazisində qeyri-qanuni mövcudluğunu davam etdirməsi regionda hərbi gərginliyə səbəb olmaqda davam edir”.
- Azərbaycan Laçın-Xankəndi yolu əvəzinə Ağam-Xankəndi yolunu təklif edib. Ermənistan isə bundan imtina edir. Sizcə bunun səbəbi nədir?
- Ermənistan Laçın sərhəd-keçid məntəqəsinə qarşı çıxır ki, problem yaradan davranışını davam etdirə bilsin. Sülh danışıqları başlayandan bəri Prezident İlham Əliyev sülh prosesinə mane olan məsələrlə işıq salan bir sıra bəyanatlar verib. Azərbaycan Qarabağın erməni əhalisinin ehtiyaclarının ödənilməsi üçün “Ağdam-Xankəndi” yolundan istifadə etmək təklifi irəli sürüb. Təklif Avropa İttifaqı və Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi tərəfindən dəstəklənir. Ermənistan isə bu təklifi rədd edib və ona qarşı çıxıb.
Bununla aydın olur ki, Ermənistanın Qarabağdakı erməniləri narahat edən “humanitar vəziyyət” və “blokada” ilə üzləşməsi ilə bağlı iddiası yalan və siyasi manipulyasiyadır. Bu, açıq şəkildə beynəlxalq ictimaiyyəti və medianı yanlış istiqamətə yönəltmək cəhdidir.
ABŞ-ın mövqeyinə gəlincə, Entoni Blinken cənab Əliyevə Azərbaycan və Ermənistanın hələ də davam etdirdiyi sülh müqaviləsi danışıqlarına ABŞ-ın dəstəyini davam etdirdiyini təsdiqləyib. Katib həmçinin Xankəndində ermənilərə lazımi əşyaların çatdırılması üçün Laçın sərhəd-keçid məntəqəsindən keçidin, eləcə də təklif olunan digər alternativ yollardan keçmənin nə qədər vacib olduğunu vurğulayıb.
- Siz necə fikirləşirsiniz, tərəflər arasında normallaşma prosesi necə tənzimlənməlidir?
Aydındır ki, Azərbaycan və Ermənistan yalnız o zaman sülhə, birgəyaşayışa, hətta əməkdaşlığa nail ola bilər ki, keşməkeşli vəziyyətə son qoyulsun və qey etdiyim məsələlər həll olunsun:
Suverenlik və ərazi bütövlüyü: Ermənistan ərazisinin 29 800 km 2 və Azərbaycanın 86 600 km 2 ərazisini əhatə etdiyini başa düşərək hər bir ölkənin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam hörmətlə tanımalıdır.
Sərhədlərin demarkasiyası: Sərhədin demarkasiyası üçün siyasi çərçivə kimi hər iki ölkə birmənalı şəkildə 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə əməl etməli və öhdəlik götürməlidir.
Nəqliyyat və iqtisadi bağlantı: Nəqliyyat və sərbəst hərəkətlilik iqtisadi tərəqqiyə gətirib çıxaracaq. Regional əlaqə həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün əsasdır. Gələcək nəqliyyatın təşkili üsulları qarşılıqlı əlaqə olmalı və hər bir ölkənin suverenliyi və yurisdiksiya prinsiplərinə hörmətlə yanaşmalıdır. Avropa İttifaqının maliyyə yardımı etməyə hazır olması ilə dəmir yolu əlaqəsinin qurulması planı dərhal həyata keçirilə bilər.
İnsan Hüquqları və Təhlükəsizlik Aspektləri: Qarabağda yaşamaq qərarına gələn erməni əhalisi Azərbaycan vətəndaşı olmalıdır. Bütün dünya əhalisinə aid olduğu kimi, onlar da insan hüquqlarına və təhlükəsizliyinə tam şəkildə riayət ediləcəyinə və toxunulmazlığına əminlik almalıdırlar. Bu, Azərbaycan Respublikası və keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində yaşayan ermənilərin nümayəndələri arasında birbaşa dialoq aparmağı tələb edəcək. Nəticə cəlb olunan hər iki tərəfdə çox ehtiyac duyulan inam və inamı təmin etməlidir.
Müharibə əsirləri: Yuxarıda qeyd olunan razılaşmanın bütün bəndləri səmimi şəkildə yerinə yetirildikdə, istər Azərbaycan, istərsə də Ermənistan ehtiyatsızlıqdan düşmən tərəfinə keçən əsgərləri azad etməlidirlər. Həm də vacibdir ki, hər iki tərəf itkin düşənlərin taleyini həll etməyə çalışsın.
Ermənistanın yerləşdirdiyi mina xəritələrinin verilməsinə və Ermənistan tərəfindən qovulmuş azərbaycanlıların öz evlərinə qayıtmasına şərait yaratmalıdır. Hər iki tərəf minalardan təmizləmə prosesini sürətləndirmək üçün minaların olduğu yerlərdə mümkün qədər çox məlumat mübadiləsi aparmalıdır.
- Bəs, Ermənistanın təxribatları davam etdirsə...
- Əgər həm Ermənistan, həm də Azərbaycan yuxarıda sadalanan çağırışlarla razılaşsa və həll etsələr, real irəliləyiş əldə edilə bilər. Ermənistan faktların çaşdırılmasına, Azərbaycana qarşı siyasi hiylə və təhriklərə son qoymalıdır. Sülh və normallaşma danışıqları üçün daha yaxşı baza olan mehriban bir mühit yaratmaq üçün sərt ritorika və dövri zorakılıq dayandırılmalıdır.
Avropa İttifaqı Şurasının sədri Şarl Mişel Azərbaycan və Ermənistan liderlərini 2023-cü ilin yayından sonra Brüsseldə növbəti görüşə dəvət etmək niyyətində olduqlarını, həmçinin Avropa Siyasi Birliyinin növbəti sammiti çərçivəsində Qranadada daha bir beştərəfli görüş keçirmək olduğunu bəyan etmişdi.
Şəxsən mən ümid edirəm ki, Avropa Şurası ilə qarşıdan gələn bu 7-ci görüş Azərbaycan və Ermənistanın müharibə kitabını bağlamadan, sülh və birgəyaşayış kitabını açmazdan əvvəl sonuncu görüş olacaq.
