Bu gün Azərbaycan oxucusunun istedadlı alim, publisist, ədəbiyyatşünas kimi tanıdığı, Azərbaycan Yazçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət İşçisi, “Tərəqqi” medallı, Həsən bəy Zərdabi və «Qızıl qələm» mükafatları laureatı, UNEC-in “Azərbaycan dili” kafedrasının müdiri, filologiya elmlər doktoru, professor Tofiq Əbdüləziz oğlu Əbdülhəsənlinin 65 yaşı tamam olur. Tofiq Əbdülhəsənli 30 illik dostumdur. Dəyərli insan, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı haqqında yüzlərlə araşdırmaların müəllifi Tofiq müəllim hələ tələbəlik illərindən müasir Azərbaycan ədəbiyyatı, xüsusilə də siyasi lirikamızla maraqlanır, ustadı Xəlil Rza Ulutürkün, Bəxtiyar Vahabzadənin, Məmməd Arazın, Sabir Rüstəmxanlının yaradıcılığını bir tədqiqatçı marağı ilə izləyirdi. Tofiq müəllim çox ciddi, sanballı elmi işlərin, dərsliklər və dərs vəsaitlərinin və habelə, dörd monoqrafiyanın müəllifidir.
Hələ tələbəlik illərində yazdığı Xəlil Rza Ulutürkün yaradıcılığına həsr etdiyi diplom işi çox yüksək tədqiqatçılıq səriştəsi olan bir tələbənin gələcək potensial imkanlarından xəbər verirdi.
Haqqında söz açdığım diplom işindən bizi on illiklər ayırır. Ötən müddətdə mən Tofiq müəllimin onlarla elmi məqaləsini, publisistik yazılarını oxumuşam və açıq deyirəm ki, onun uğurlu yazılarına, tədqiqatlarına görə həmişə sevinmişəm. Çox məmnunam ki, ötən illər ərzində istər rəsmi dövlət qəzetlərində - “Azərbaycan” və “Respublika” qəzetlərindəki publisistik fəaliyyəti ilə elmi fəaliyyətini əlaqələndirə bilmiş, son dərəcə gərəkli elmi-pedoqoji fəaliyyətini uzlaşdırmağı bacarmışdır.
Tofiq müəllimin müasir poeziyamıza həsr etdiyi monoqrafiyalarında görkəmli şairlərimiz – Xəlil Rza Ulutürkün, Bəxtiyar Vahabzadənin, Cabir Novruzun, Sabir Rüstəmxanlının, Söhrab Tahirin və başqa görkəmli sənətkarlarımızın poeziyasını tədqiqat obyektinə çevirmiş, onların əsərləri müxtəlif yöndən təhlil olunmuşdur. Konkret faktlarla sübut olunur ki, bugünkü milli istiqlalımızın qazanılmasında, müstəqilliyimizin göz bəbəyi kimi qorunub saxlanmasında bu görkəmli sənətkarların əsərlərinin də rolu misilsizdir, əvəzsizdir. Xəlil Rza Ulutürkün bir vaxtlar “Afrikanın səsi” adıyla çap olunan və dillər əzbərinə çevrilən:
Azadlığı istəmirəm,
Zərrə-zərrə, qram-qram,
Qolumdakı zəncirləri
Qıram gərək, qıram-qıram,
-şeirinin lirik qəhrəmanın hissi və düşüncələri hamımıza doğmadır, əzizdir. Professor T.Əbdülhəsənli ö tədqiqatlarında haqlı olaraq göstərir ki, nə qədər ki, yer üzündə xalqlar öz azadlığı və istiqlalı uğrunda, imperiya zülmündən xilas olmaq uğrunda mübarizə aparır, nə qədər ki, tikanlı məftillərlə iki hissəyə bölünmüş ölkələr, xalqlar var, bu tipli əsərlər həmişə müasir səslənəcək, oxucusunun heç nəyə güzəştə getmədən işıqlı ideallar naminə mübarizə yarağına çevriləcək. Xəlil Rza Ulutürkün yaradıcılığına həsr olunmuş «Mənəvi ucalıq poeziyası» adlı irihəcmli məqaləsində Tofiq Əbdülhəsənli haqlı olaraq qeyd edir ki, lirik qəhrəman şair şəxsiyyətinin estetik ideal qovuşması yolu ilə yaranır.
Məşhur ingilis yazıçısı Çarliz Siou yazır ki, böyük ədəbiyyat və böyük mədəniyyət heç də xalqın azad, firəvan çağlarında deyil, əksinə, özünü təsdiq etmək uğrunda mübarizənin qızışdığı çağlarda yetişir. Bu həqiqətən belədir. Bir vaxtlar Xəlil Rza Ulutürk yazırdı ki, bu həqiqəti yalnız və yalnız bir gündə az qala 24 saat işləməkdən, çalışmaqdan, yanıb-yaxılmaqdan zövq alanlar duya bilər. O, Çarliz Sionun yuxarıdakı fikrinə bir daha haqq qazandıraraq qeyd edirdi ki, böyük mədəniyyət, ulusun özünütəsdiq uğrunda mübarizəsinin qızışdığı çağlarda yaranır. Bu elə qüdrətli və qarşısıalınmaz bir qanunauyğunluqdur ki, heç bir aclıq, yaxud digər maneə köksündə öz xalqının ürəyini gəzdirənlərin döyüş əzmini korşalda bilmir. Böyük poeziyanı cəsurlar yaradır. Xəlil Rza poeziyasında simasızlığa, meşşanlığa, «palaza bürün elnən sürün» fəlsəfəsinə qarşı hiddət və qəzəb həmişə güclü olmuşdur. Bu baxımdan Azərbaycan poeziyasının ənənələri qədimdir.
Tofiq müəllimin 20 Yanvar faciəsinə, qan yaddaşımıza, azərbaycanlıların deportasiyasına həsr olunmuş yazıları da maraqla oxunur və yadda qalır. Bu da görünür onunla bağlıdır ki, müəllif qələmə aldığı mövzunu hərtərəfli öyrənmiş, bu yanğını ürəyindən keçirmiş, sonra isə ağ vərəqlər üzərinə köçürmüşdür.
65 yaşı tamam olur Tofiq müəllimin. 65 yaş, ömürdən keçən 65 il nədir ki? Özü də bu illərin böyük əksəriyyəti yaradıcı bir ömür tarixini yaza. Əslində, yaşadığımız ömrün tarixini özümüz yazırıq. Əməllərimizlə, fəaliyyətimizlə. O da şəksizdir ki, fəaliyyətimiz düşüncələrimizin, təfəkkürümüzün məhsuludur. Əqlinin formalaşması ilə cəmiyyətdəki mövqeyi balans təşkil edəndə insan özü olur.
Hər gün çalışdığımız Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin dəhlizlərində qarşılaşırıq və Tofiq müəllimlə hal-əhval tuturuq. Onun nə vaxtsa qaşqabaqlı, dilxor olduğunu görməmişəm. Hətta ən səmimi söhbətlərində belə ətrafdakılardan sən haralısan deyə soruşmaz. Onun üçün öncə Azərbaycan anlayışı var.Vətən var Türk Dünyası var.
Özü Neftçalanın ən qədim yaşayış məskənlərindən olan Pirəbbə kəndində dünyaya göz açıb. Bakıya gəlib, Bakı Dövlət Universitetinin qapısından tələbə kimi girənə qədər dünya həmin kənddən, gecələri kəndə layla çalan Kür çayından və evləri ilə çayın arasında qərar tutan meşədən ibarət olub. Babaları Nəsir kişi, Dostəli kişinin qanlı qapısına gedəndə qan bağladan bu kişilərin nəvəsi Bakı kimi əlini uzatsan çatar bir paytaxtda da qərib olmayıb. El oğlusu, dövrünün odlu-alovlu cəngavər şairi Xəlil Rza Ulutürk qoymayıb ayağına daş dəyə. Amma o Ulutürk kişinin də öz prinsipləri vardı. Tofiq müəllimin əlindən tutub ötürüb onu həyatın içinə. «Müstəqil yaşa ki, müstəqil fikrin olsun -düşüncən formalaşsın»deyərdi. Filologiya fakültəsinin tələbəsi adlı-sanlı zavodların birində dəzgah arxasına keçib. Zavodun gənc fəhləsi heç kimin görə bilmədiyini görməyə, duymağa başlayıb. Nəhəng dəzgahlarla bacarıqlı insanların necə dil tapmasına, gözünün qarşısında yaranan xarüqələrə heyran qalıb və bu heyranlıq yavaş-yavaş qəzet səhifələrində öz əksini tapmağa başlayıb. Təhsilini başa vurmağa az qalmış imzası universitet və fəhlə yoldaşları arasında məşhur olan Tofiq Əbdülhəsənli «Gənclik» nəşriyyatına işə düzəlib. Amma istehsalatı unutmayıb və artıq bu sahə üzrə yazan müxbir kimi tanındığından elə qəzetdəki fəaliyyətini də bu yöndə davam etdirib. Təhsilini başa vurandan sonra isə ikinci təhsil üçün Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə üz tutub. Qəzetlərdə iqtisadi mövzuda məqalələr yazıb. Filoloq hara, iqtisadiyyat hara? Sualımıza Tofiq müəllim özünə xas təbəssümlə cavab verir:
- Gənc yaşlarımdan istehsalatdan yazdığımdan bu sahəni daha mükəmməl bilmək ehtiyacı yarandı. Kamil paraqçı məsələsi var. İşlədiyin sahəni kamil bilməlisən ki, yazdığına inansınlar. Uzun müddət “Azərbaycan” qəzetinin iqtisadiyyat şöbəsinə başçılıq etmişəm. Sonralar həmin işimi “Respubilka” qəzetində davam etdirmişəm. Dövlətin iqtisadi siyasətinin təbliğinə bugün də bacardığım töhfəmi verirəm.
Doğrudan da Tofiq Əbdülhəsənli yeni neft strategiyası, regionların sosial-iqtisadi inkişafı, ölkə iqtisadiyyatının bu və ya digər sahələri barədə publisitsik yazıları, müsahibələri ilə diqqəti cəlb edir. Rəsmi dövlət qəzetində, dövlətimizin iqtisadi siyasətinin təbliğinə aid silsilə publisistik məqalələrin, BDU-nun, APU-nun, Təhsil Nazirliyinin, AMEA-nın Dilçilik, Fəlsəfə və Ədəbiyyat institutularının nüfuzlu elmi məcmuələrində, habelə MDB ölkələrində və Türkiyədəki nüfuzlu elmi jurnallarda onlarla elmi məqaləsi nəşr olunmuşdur. Tofiq Əbdülhəsənlinin daha bir kitabının adı: “İqtisadiyyat da poeziyadır” adlanır. Tofiq müəllim deyir ki, rəqəmlərin öz nəğməsi, öz poeziyası var. Bu poeziyanı həmişə çətinliklərlə qarşılaşanda, o çətinlikləri ayaqlayıb keçmək üçün həyatın riyazi düsturlara əsaslanan prinsiplərini köməyinə çağıranda duyursan.
Tofiq müəllim özü olan insandır. Kimsə uzaqdan çox səmimi, tərəfsiz görünə bilər. Lakin onu tanımaqdan ötrü ona tərəf atılan bircə addım da kifayətdir. Tək bircə addım!
Hamısından yaxşısı özün kimi olmaqdır. Tofiq Əbdülhəsənli də özü olub həmişə. Bu gün təbrikinə gəldiyimiz bu 65 illiyində dost da, tanış da onu özü kimi tanıyıb və sevib. 65 yaşın mübarəkdir Tofiq müəllim!
Arif Şəkərəliyev
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin kafedra müdiri,
iqtisad elmlər doktoru, professor,
Şöhrət ordenli,
Əməkdar elm xadimi
