Almaniya, Fransa, Bosniya-Herseqovina, Böyük Britaniya, İtaliya, İspaniya, Niderland və Avstriyada ümumilikdə 10 mindən çox məscid var.
Avropada ən çox məscid Almaniyadadır. Burada ən azı 2600 məscidin olduğu məlumdur. Bununla yanaşı, Fransada 2100, Bosniya-Herseqovinada 1870, Böyük Britaniyada isə 1500 məscid mövcuddur.
Təkcə London şəhərində 300-dək, Birmingem şəhərində isə 110 məscid var.
Bəs Azərbaycanda vəziyyət necədir?
Dini Qurumlarla iş üzrə Dövlət Komitəsinin verdiyi məlumata görə, hazırda Azərbaycanda 1802 məscid var. Bu da təxminən hər 5 min nəfərə bir məscid deməkdir. Əlbəttə ki, bu göstərici müsəlman ölkəsi üçün çox azdır. Məsələn, qonşu Türkiyədə 80 min məscid var.
Başqa sözlə desək, Türkiyə əhalisinin sayı bizdən 8 dəfə, məscidlərin sayı isə 40 dəfə çoxdur. Bu da o deməkdir ki, Türkiyədə hər min nəfərə bir məscid düşür. Ümumilikdə isə müsəlman ölkələrində hər 500-800 nəfərə, bəzilərində isə 1500 nəfərə bir məscid düşür.
Modern.az Azərbaycanda mövcud olan, məscdlər haqqında silsilə yazılara start verir. Bu yazılarda ölkəmizin bütün regionlarında mövcud olan məscidlərin və dini icmaların sayı, regionlarda fəaliyyət göstərən məscidlərin vəziyyəti, fəaliyyətini dayandırmış və ya qəzalı vəziyyətdə olan məscidlər haqqında geniş məlumat təqdim edəcəyik.
İlk olaraq ölkəmizin dindar bölgəsi sayılan cənub zonasının 5 rayonu haqqında məlumat təqdim edirik.
Qeyd edək ki, ölkədə mövcud olan məscidlərin böyük əksəriyyəti bu regionun payına düşür. Cənub zonasında hətta elə kəndlər var ki, orada iki məscid mövcuddur. Amma bununla yanaşı, hələ də qonşu kəndə ibadət etmək üçün gedən insanlar da var. Bəzi məscidlər isə sadəcə olaraq qəzalı vəziyyətdə olduğundan qapısına böyük bir qıfıl da vurulub…
Astarının 13 məscidi hələ də qeydiyyat gözləyir…
Hazırda Astara rayonunda 33 məscid var. Onlardan 20-si dövlət qeydiyyatından keçsə də, 13 məscid növbədə gözləyir. QMİ-nin Astara rayonu üzrə nümayəndəsi və Astara şəhər Qum məscidinin axundu Hacı İlqar Həsənov deyir ki, 13 məscidin sənədləri hazırlanıb və müvafiq instansiyalara təqdim olunub. Axund yaxın vaxtlarda həmin məscidlərin də dövlət qeydiyyatına alınacağına ümid edir.
Astaranın gündəlik və mövsümi məscidləri…
Hacı İlqarın sözlərinə görə, Astaranın məscidlərinin fəaliyyəti iki qismə ayrılır: “Bəzi məscidlərimiz var ki, kənd yerlərindədir. Onlar Məhərrəm və Ramazan aylarında, dini bayramlarda fəaliyyət göstərir. Yəni gündəlik insanlar ora gələ bilmir. Amma bu o demək deyil ki. Məscidin qapısını qıfıllayırlar. Müxtəlif vaxtlarda məscid açılır və insanlar bura gələ bilirlər. Amma mərkəzi hissələrdə, yol kənarlarında olan məscidlərimiz hər gün fəaliyyətdədir”.
Astaranın qəzalı vəziyyətdə olan məscidi Şüvü kənd məscididir. Axundun sözlərinə görə həmin məscid hazırda istifadə olunmur: “Məscid köhnə olduğu üçün qəza vəziyyətə düşüb. İndi çalışacağıq ki, təmir olunsun, amma hazırda qapısı bağlıdır”.
Dini ocaqlarda dinin tədrisi məsələsinə gəlincə isə bu sarıdan Astarada nisbətən kasadçılıqdır. Belə ki, Hacı İlqarın verdiyi məlumata görə, rayonun Təngərud kənd məscidində Quran dərsləri keçirilir. Amma bu məscid dövlət qeydiyyatına hələ də alınmayıb: “Ola bilər ki, fərdi şəkildə tədrislə məşğul olanlar var, amma hələlik yalnız bu kəndin məscidinin yaxınlığında əlavə sinif otaqları tikilib və istəyənlər burada Qurani-Kərim və digər dini biliklər əldə edə bilirlər”.
Lənkəranda məscidlər fəaliyyət göstərir...
Cənub bölgəsinin ən böyük rayonu olan Lənkəranda 76 məscid var. Amma bu məscidlərin hamısı dövlət qeydiyyatından keçməyib. Qeydiyyat siyahısında cəmi 28 məscidin adı var. Amma QMİ-nin Cənub zonası üzrə nümayəndəsi və eyni zamanda Lənkəranın axundu Hacı Sədi Axundzadə bildirir ki, Lənkəran məscidlərinin hamısı gündəlik fəaliyyətdədir. Axundun sözlərinə görə, rayonda yalnız Rvo kəndində yerləşən məscid qəzalı vəziyyətdədir: “Məscid çox qədimidir. Hazırda məscidin divarlarında çatlar olduğundan fəaliyyət göstərmir.”
Amma maraqlıdır ki, qədim məscid milli abidələrimizin siyahısında varmı?
Hacı Sədi bildirir ki, Lənkəran ərazisində fəaliyyət göstərən məscidlərin bir neçəsində Quran dərslər, təfsir dərsləri keçilir. Məsələn elə şəhərin Füzuli və Əliağa Vahid küçələrində yerləşən məscidlərdə də bu var. Qeyd edək ki, Əliağa Vahid küçəsində fəaliyyət göstərən məsciddə qızlar üçün də dərslər keçilir.
Lerikin cəmi 9 məscidi qeydiyyata alınıb...
Cənub zonasının dağlıq hissəsi daha çox olan rayonu Lerikdir. Rayonda 76 məscid olsa da onlardan yalnız 9-u qeydiyyata alınıb. Lerik rayonunun axundu Hacı İlham bildirir ki, hazırda rayonun əksər kəndlərində kənd məscidləri fəaliyyət göstərir. Bəs görəsən 76 məsciddən niyə cəmi 9-u? Bu sualımıza da QMİ-nin Cənub bölgəsi üzrə nümayəndəsi Hacı Sədi aydınlıq gətirdi. Onun sözlərinə görə, digər məscidlərin sənədlərinin hazırlanması prosesində müəyyən gecikmələr olduğu üçün qeydiyyat məsələləri bir qədər yubanır. QMİ nümayəndəsi artıq məscidlərin əksəriyyətinin sənədlərinin qeydiyyat üçün təqdim olunduğunu bildirdi
Azərbaycanda ən çox məscid olan rayon – Masallı
Cənub bölgəsində və ümumiyyətlə Azərbaycanda ən çox məscidi olan rayon Masallıdır. Rayonun demək olar ki, bütün kəndlərində məscidlər var. Hətta bəzi böyük kəndlərdə iki məscid fəaliyyət göstərir. Masallıda olan 119 məsciddən 59-u qeydiyyatdan keçib. Rayon həm də qeydiyyatdan keçən məscidlərinin sayına görə də fərqlənir. Rayonun Axundu Hacı Maliklə əlaqə saxladıq. Amma dolğun bir məlumat ala bilmədiyimiz üçün yenidən cənub bölgəsi üzrə QMİ nümayəndəsinə müraciət etməli olduq. Rayon sakinlərindən məlumat var idi ki, Masallının Şatroba kəndində iki məscid var. Kənd camaatı bu məscidlərdən birinə getmədiyindən məscid fəaliyyət göstərmir. Amma Hacı Sədinin sözlərinə görə isə həmin kənddə yeni bir məscid inşa olunub və insanların ibadəti üçün heç bir problem yoxdur.
61, yoxsa 1 məscid?
Cənub zonasının digər rayonu Yardımlıdır. Yardımlının 61 məscidi var. Amma həmin məscidlərdən cəmi 1-i yəni mərkəzi məscid tikiliş cəhətdən məsciddir. Qalanları isə uyğunlaşdırılmış binalardadır. Yəni, qısaca olaraq memarlıq cəhətdən məscid formasında olmasa da eyni funksiyanı yerinə yetirir. Yardımlının isə 11 məscidi qeydiyyatdan keçib. Qalanları isə hələ də qeydiyyat gözləyirlər.
Cənub bölgəsində yerləşən 5 rayon üzrə məscidlərin bəzilərinin adları
Astara
Astara şəhəri «Qum» məscidi
Astara rayonu Balaca Şahağacı məscidi
Astara rayonu Kakalos kənd məscidi
Astara rayonu Təngərüd kənd məscidi
Astara r-nu Siyəkü kənd məscidi
Astara r-nu Sım kənd məscidi
Astara r-nu Şiyəkəran kənd məscidi
Astara rayonu Vaqo kəndi «Cümə» məscidi
Astara rayonu Kijəbə qəsəbəsi Lovayın kənd məscidi
Astara rayonu Maşxan kənd məscidi
Astara rayonu Giləkəran kənd məscidi
Astara rayonu Hamuşam kənd məscidi
Astara rayonu Sığaloni kənd məscidi
Astara rayonu Şuvi kəndi “Cümə” məscidi
Astara rayonu Kijəbə qəsəbə məscidi
Astara rayonu Şahağacı kənd məscidi
Astara rayonu Pensər kəndi “Hacı Teymur” Cümə məscidi
Astara şəhəri Səməd Vurğun küçəsində yerləşən məscid
Astara rayonu Səncərədi kənd məscidi
Astara rayonu Suparibağ kənd məscidi
Lerik
Lerik rayonu Ləmərud kənd məscidi
Lerik rayonu Lüləkəran kənd məscidi
Lerik rayonu Blaband kənd məscidi
Lerik rayonu Pirzəküçə kənd məscidi
Lerik rayonu Monidigah kənd məscidi
Lerik rayonu Cəngəmiran kənd məscidi
Lerik rayonu Rvarud kənd məscidi
Masallı
Masallı rayonu Hacıtəpə kənd məscidi
Masallı rayonu Hişkədərə kəndi “Əhli beyt” məscidi
Masallı rayonu Ərəb kənd məscidi
Masallı rayonu Qodman kənd məscidi
Masallı rayonu Hişkədərə kənd məscidi
Masallı rayonu Bağıroba kənd məscidi
Masallı rayonu Ərkivan qəsəbəsi“Həzrət Əli” məscidi
Masallı rayonu Şıxlar kənd məscidi
Masallı rayonu Xıl kəndi «İmam Zaman» məscidi
Masallı rayonu Həsənli kənd məscidi
Masallı rayonu Sığıncaq kənd məscidi
Masallı rayonu Sərçuvar kənd məscidi
Masallı r-nu Mollaoba kəndi məscidi
Masallı r-nu Ağakişibəyli kəndi «Şeyx Həsən» məscidi
Masallı r-nu Qarğalıq kənd məscidi
Masallı r-nu Boradigah qəs. məscidi
Masallı r-nu Kəlbəhüseynli kənd məscidi
Masallı r-nu Lürən kənd məscidi
Masallı r-nu Çaxırlı kənd məscidi
Masallı r-nu Ərkivan qəs. «Pələngküştə» məscidi
Masallı r-nu Şərəfə kənd məscidi
Masallı şəhəri Qabaq Dadva məhəllə məscidi
Masallı r-nu Mahmudavar kənd məscidi
Masallı r-nu Ərkivan qəsəbəsi «Hacı Şeyx Əli» məscidi
Masallı r-nu Aşurlu kənd məscidi
Masallı rayonu Qəriblər kənd məscidi
Masallı r-nu Eminli kənd məscidi
Masallı r-nu Ərkivan qəsəbəsi «Hacı Mirkərim Ağa» məscidi
Masallı r-nu Qızılavar kəndi «Peysə» kənd məscidi
Masallı r-nu Şatıroba kənd məscidi
Masallı rayonu Köçəkli kənd məscidi
Masallı rayonu Öncəqala kənd məscidi
Masallı ş. «Axund Məmmədqulu» məscidi
Masallı r-nu Sığdaş kənd məscidi
Masallı rayonu Köhnə Alvadı kənd məscidi
Masallı rayonu Miyankü kənd məscidi
Masallı rayonu Kubin kənd məscidi
Masallı rayonu Qızılağac kənd məscidi
Masallı rayonu Mollahəsənli kənd məscidi
Masallı şəhəri «İmam Hüseyn» məscidi
Masallı şəhəri Dal Dadva məhəllə məscidi
Masallı rayonu Banbaşı kənd məscidi
Masallı rayonu Kalinovka kənd məscidi
Masallı rayonu Təzə Alvadı kəndi «Cümə» məscidi
Masallı rayonu Xoşçobanlı kənd məscidi
Masallı şəhəri «Hacı Mirağa» məscidi
Masallı rayonu Xallıcalı kənd məscidi
Masallı rayonu Hüseynhacılı kənd məscidi
Masallı rayonu Babaser kənd məscidi
Masallı rayonu Təzəkənd kənd məscidi
Masallı rayonu I Yeddioymaq kənd məscidi
Masallı rayonu Qəzvinoba kənd məscidi
Masallı rayonu Qədirli kənd məscidi
Masallı rayonu Musaküçə kənd məscidi
Masallı rayonu Türkoba kənd məscidi
Masallı rayonu Böyük Xocavar kənd məscidi
Masallı rayonu Alışanlı kənd məscidi
Masallı rayonu Ərkivan qəsəbəsi “Göllü” məscidi
Yardımlı
Yardımlı rayonu Yardımlı şəhər məscidi
Yardımlı rayonu Perimbel kəndi «Hacı Mircəfər» məscidi
Yardımlı rayonu Avaş kəndi «İmam Museyi Kazım» məscidi
Yardımlı rayonu Zevin kəndi Qobular məhəlləsi «İmam Zaman» məscidi
Yardımlı rayonu Zevin kəndi Aşağı kənd məhəlləsi «İmam Hüseyn» məscidi
Yardımlı rayonu Zevin kəndi Yuxarı kənd məhəlləsi «İmam Həsən» məscidi
Yardımlı rayonu Aşağı Astanlı kənd məscidi
Yardımlı rayonu Gendərə kənd məscidi
Yardımlı rayonu Çanaxbulaq kənd məscidi
Yardımlı rayonu Çayüzü kənd məscidi
Yardımlı rayonu Yardımlı şəhəri Əsədabad məhəllə məscidi
Lənkəran
Lənkəran rayonu Osakücə kənd məscidi
Lənkəran rayonu Vilvan kənd məscidi
Lənkəran rayonu Kənarmeşə kənd məscidi
Lənkəran rayonu Liman şəhəri R.Rza küçəsində yerləşən məscid
Lənkəran rayonu Veravul kənd məscidi
Lənkəran rayonu Gərmətük qəsəbə məscidi
Lənkəran rayonu Veravul kəndi “Cümə” məscidi
Lənkəran rayonu Bəlləbur kənd məscidi
Lənkəran rayonu Göyşaban kənd məscidi
Lənkəran rayonu Aşağı Nüvədi qəsəbə məscidi
Lənkəran rayonu Şağlaser kənd məscidi
Lənkəran rayonu Tükəvilə kənd məscidi
Lənkəran rayonu Səpnəkəran kəndi «Sahib Əzzaman» məscidi
Lənkəran rayonu Xolmili kənd məscidi
Lənkəran rayonu Moğnojoba kənd məscidi
Lənkəran r-nu Qurumba kənd məscidi
Lənkəran şəh. «Cümə» məscidi
Lənkəran r-nu Zövlə kəndi «Həzrət Əli» məscidi
Lənkəran r-nu Şıxakəran kənd məscidi
Lənkəran şəhəri Böyük bazar «Cümə» məscidi
Lənkəran şəhəri Kiçik Bazar «Hüseyniyyə» məscidi
Lənkəran rayonu Separadi kənd məscidi
Lənkəran rayonu Kərgəlan kənd məscidi
Lənkəran rayonu Ləj kənd məscidi
Lənkəran rayonu Şağlaküçə kəndi «İmam Zaman» məscidi
Lənkəran rayonu Nərimanabad qəsəbəsi “İmam Hüseyn” məscidi
Lənkəran rayonu Sinovli kənd məscidi
Lənkəran rayonu Haftoni qəsəbə məscidi
Orxan Əli
