Azərbaycan sərhədləri hüdudunda 1840-1929-cu illər ərzində inzibati-ərazi bölgüsünə daxil edilmiş Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Qazax qəzası 1929-cu ildə ləğv edilərək rayon statusu qazanmışdır. Bu qəzanın tərkibində minilliklər boyuinca yer alan “Qaraqoyunlu dərəsi”nin (Polad kənddən başlayıb Gölkənd kəndində qurtaran, uzunluğu 25 km-çatan hissədə, Göyçə gölünün şimal və şimal-şərq əraziləri) müsəlman-türk mənşəli kəndlərindən Poladkənd, Salah, Qaraqaya, Yanıx pəyə, Çaykənd, Əmirxeyir, Pəriabad, Gölkənd, Cıbıxlı, 1922-ci ildə Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış Ermənistanın inzibati-ərazi vahidlərinin təşkili məqsədi ilə Çəmbərəkənd nahiyəsinə təhkim edilmişdir. Bu ərazilərdə 1937-ci ildə hay kilsə və daşnak idarəetmə sistemi Krasnoselsk rayonu yaratmışlar.
Qazax qəzasının Haqqıxlı (keçən əsrin 70-ci illərində Vurğunkənd adlanmışdır) və Dilican kəndləri də həmin dövrdə Karvansaray nahiyəsinə təhkim edilmişdir. Orada isə 1930-cu ildə İcevan rayonu təşkil edilmişdir.
Çar Rusiyasının Qafqaz canişinliyinin Qafqaz Hərbi Dairəsinin Hərbi-topoqrafiya şöbəsi tərəfindən tərtib edilmiş “Cənubi Qafqaz.1903-cü il.” xəritəsində yuxarıda adları çəkilən kəndlər bütünlüklə Qazax qəzasının sərhədləri hüdudunda göstərilmişdir.
Ermənistan rəhbərliyinin və hay kilsəsinin birgə təşkilatçılığı ilə SSRİ hökumətinin qəbul etdiyi qərara əsasən 1948-1949-cu illərdə “Qaraqoyunlu dərəsi”nin kəndlərində yaşayan müsəlman-türk əhalisinin xeyli hissəsi Qazax, Şəmkir, Gədəbəy... rayonlarına köçürülmüşdür.
(Yazının hazırlanmasında Qərbi Azərbaycanın Çəmbərəkənd rayonu, Qaraqaya kənd sakini Sabir İsmayıl oğlu Əfəndiyevin (1942) məlumatından istifadə edilib.)
Qismət Yunusoğlu,
Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi (050.372.60.08.)