1990-cı illərdən sonra Azərbaycanın kənd yerlərində məskunlaşan insanların bir qismi paytaxt Bakıya axın etməyə başlamışdı. Rayonlarda fabrik və zavodların sıradan çıxması böyük işçi ordusunun yeni işlə təmin olunmasına şərait yaratmışdı ki, bu da şəhərə üz tutmaqla yekunlaşmışdı. Yavaş-yavaş kənd insanlarının şəhər mühitinə alışması onları paytaxın daimi sakininə çevirməklə yekunlaşdı.
Amma son vaxtlar bir sıra səbəblərdən kəndlərə tarixi qayıdış özünü göstərməkdədir. Bunun konkret səbəbləri nədir? İnsanların kəndə qayıdışında iqtisadi durum nə dərəcədə rol oynayır?Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu Modern.az-a açıqlamasında əhali arasında kəndə dönənlərin çoxaldığını vurğulayıb.
O bunun səbəbləri barədə də söz açıb.
“İnsanların kəndə qayıdışı çox yaxşı haldır. Azərbaycanın gələcəyi həm də kənd rayonlarının inkişafından, istifadəyə yararlı torpaqlarımızdan, daha səmərəli istifadə etməmizdən də çox asılıdır. Kənd rayonlarına qayıtma prosesinin bir sıra səbəbləri var. Bu səbəblərə misal olaraq əsasən aşağıdakıları göstərmək olar:
- indiki vaxtda artıq Bakı şəhərində sərfəli iş yerlərinin, qazanc mənbələrinin əvvəlkilərə nisbətən azalması;
- torpaq sahəsi almağın çətinliyi;
- kirayə haqlarının yüksək olması;
- indi kənd yerlərində sosial problemlərin bir çoxunun uğurla həll olunması, abadlıq işlərinin aparılması;
- son vaxtlar məmurların, mütəxəssislərin əhalini kənd yerlərinə qayıtmağa həvəsləndirməsi, onları kənd yerlərində işlə təmin olunmağa ümidləndirməsi;
-şəhər, Bakı haqqındakı romantik əhval – ruhiyyənin, eyforiyanın aradan çıxması və s”.
Sosioloq təəssüflə lazımi sosioloji araşdırmaların aparılmadığını da vurğulayıb.
“Aparılan araşdırmalar bəzən qrant xatirinə, formal olur. Əslində indi bu sahədə olduqca ciddi sosioloji araşdırmalar aparılmalı, uyğun qurumlar üçün ciddi təhlillər, proqnozlar əsasında elmi tövsiyələr hazırlanmalıdır. İndiki dövr elmi idarəetmə dövrüdür. Bu qədər mühüm bir prosesi idarə etməyə ehtiyac var. Bu isə ciddi elmi təhlilsiz mümkün deyil”.
Son illərin bayram tətili statistikasına nəzər salanda maraqlı bir məqam diqqət çəkir. İnsanların bir çoxu xüsusi günlərdə xarici ölkələrə yox, kənd yerlərinə üz tutur. Əhməd Qəşəmoğlu bunun təqdirəlayiq hal olduğunu desə də, əsl səbəbləri də dilə gətirib.
“Bayram günlərində kənd yerlərimizə getmək müəyyən qədər iqtisadi durumla bağlıdır. Eyni zamanda, burada başqa amillər də rol oynayır. Ümumiyyətlə, bizim ölkədə istirahət, bayram günlərindən lazımi şəkildə istifadə etmək vərdişləri, ənənəsi başqa bir çox ölkələrlə müqayisədə zəifdir. İndi belə bir ənənə yaranmaqdadır. İmkanı olanlar şərait yarandıqda rayonlara istirahət üçün də gedirlər. Amma iqtisadi durum əksəriyyət üçün ölkədən kənarda istirahət etməyə hələ imkan vermir. Həm də get-gedə başqa ölkələrdə istirahət etmək təhlükəli olur.
Amma mən diqqətinizi başqa bir məsələyə yönəltmək istəyirəm. Bəli, indi əhalinin bir hissəsi kəndə qayıtmaqdadır. Onlar oraya müəyyən ümidlə qayıdır. Ona görə də təcili şəkildə kənd yerlərində iş yerlərinin yaranması üçün lazımi, kompleks tədbirlər görülməlidir. Bir vaxt kənd yerlərində pay torpaqları uğursuz bir metodla bölünüb. Eyni zamanda bir çox torpaq sahələri var ki, onlar imkanlı adamlar tərəfindən özəlləşdirilib və indi istifadəsiz haldadır.
Sanki həbsdədir. Tezliklə, bayaq dediyimiz elmi əsaslarla bu torpaqların hərəkətə gəlməsi mexanizmini yaratmaq lazımdır. Kəndli üçün bütün şərait yaratmaq lazımdır ki, o ancaq kənd təsərrüfatı məhsulunun istehsalı ilə məşğul olsun.
Daha müxtəlif yollarla kredit, texnika, satış şəbəkələri axtarmasın. Bu infrastrukturlar elə yaradılmalıdır ki, kəndli məhsul istehsal etsin və bununla öz güzəranını təmin etsin.
Hətta kredit faizsiz verilsə belə, yaranan məhsul bolluğundan düzgün istifadə etməklə dövlət qat-qat artıq qazanmış olar, nəinki kredit faizlərindən əldə olunan gəlirlə. Bu sahədə ciddi fəaliyyətə, elmi əsaslarla fəaliyyətə böyük ehtiyac vardır”.
Namidə BİNGÖL
