Sabah İranda növbədənkənar prezident seçkilərinin 2-ci turu keçiriləcək. Bu mərhələdə iki namizəd mübarizə aparacaq: Səid Celili (İran ali rəhbərinin Təhlükəsizlik Şurasındakı nümayəndəsi) və Məsud Pezeşkian (parlamentin deputatı, keçmiş səhiyyə naziri).
Bu arada ekspertlər seçkilərdən sonra İranın Cənubi Qafqaz regionuna yönəlik siyasətində hansı dəyişikliyin ola biləcəyini müzakirə edirlər.
Qeyd edək ki, helikopter qəzasında həlak olan 13-cü prezident İbrahim Rəisinin dövründə İran Cənubi Qafqaza öz marağına uyğun xüsusi diqqət yetirib. Ekspertlər bu qiqqətin yeni dövrdə də davam edəcəyi qənaətindədirlər.
İkinci Qarabağ müharibəsindən və bəzi geosiyasi dəyişikliklərdən sonra Cənubi Qafqazın region ölkələri üçün əhəmiyyəti daha da artıb. İndi bir sıra böyük dövlətlər bu bölgəyə daha çox nəzarət etmək istəyirlər. Bölgə Türkiyə, Rusiya, Çin və Qərb hökumətlərinin xüsusi maraq dairəsindədir.
İran İslam Respublikası da öz xarici siyasətində heç vaxt Cənubi Qafqaz kimi strateji bölgəni diqqətdən kənarda qoymayıb.
Modern.az xəbər verir ki, İranın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Seyid Abbas Musəvi “Mehr” Agentliyinə müsahibəsində bu mövzudan danışıb. Onun müsahibəsini təqdim edirik:
- Prezidentliyə namizədlər deyirlər ki, qonşularla münasibətlərin yaxşılaşdırılması siyasəti davam etdirilməlidir. Sizcə, İranın xarici siyasəti nə dərəcədə prezidentin siyasi oriyentasiyasından asılıdır? Başqa sözlə, prezident dəyişikliyinin İranın beynəlxalq aləmdəki makro siyasətinə təsiri varmı?
- Hər bir ölkənin özünəməxsus və dinamik xarici siyasəti var. Məhz bu xarici siyasət sayəsində ölkələr öz regionunda və dünyanın digər dövlətləri ilə ünsiyyət qura bilməlidirlər. İranın 15 qonşusu var, onlarla qarşılıqlı siyasət yürütməlidir.
Dünyada bu qədər qonşusu olan az ölkə var. Geosiyasi şəraitə görə biz qonşularımızla qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlığı artırmalıyıq. Qarşılıqlı fəaliyyətimiz artdıqca, təbii olaraq milli təhlükəsizliyimiz də möhkəmlənəcək.
Bizim kimi amansız sanksiyalar və iqtisadi təzyiqlər altında olan ölkə üçün bu məsələ daha böyükdür. İslam İnqilabının rəhbəri də bu məsələnin vacibliyini dəfələrlə vurğulamışdır. Yadımdadır, səfirlərin sonuncu toplantısında çox mühüm bir cümlə deyilmişdi: “Bizim bütün problemlərimiz qonşularımızla həll olunmalıdır, hər bir problem əməkdaşlığa çevrilməlidir”.
Bu baxış o deməkdir ki, ölkələrin, xüsusən də bizim kimi bir ölkənin qonşuları ilə bu şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olması düzgün və ağıllı siyasətdir.
Çünki bunda həm iqtisadi, həm də təhlükəsizlik maraqları var. Bundan əlavə, mədəni əlaqələr sərhəd sakinləri arasındadır və ona görə də hakimiyyətə gələn hər bir hökumət bu faktı əsas götürərək qonşuluq siyasətini başlatmalı və davam etdirməlidir. Deməli, bunun hökumətlərin şəxsi baxışları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Fərqli, dinamik və ağıllı xarici siyasətin şərti ilk növbədə, qonşularla yaxşı münasibətlər qurmaqdır. Şəhid Rəisi hökumətində qonşularla münasibətlərin yaxşılaşdırılmasına böyük əhəmiyyət verilirdi. Təbii ki, əvvəlki hökumətlərimizdə də bu siyasət olub, amma 13-cü hökumətdə bu məsələyə ciddi yanaşılıb.
Rəisi hökuməti dövründə, demək olar ki, 15 qonşu ölkənin hamısı ilə yaşadığımız problemləri həll edə bildik. Fikrimcə, bu siyasət düzgün və rasional olduğundan və ona İslam İnqilabının rəhbəri tərəfindən xüsusi önəm verildiyi üçün bu yanaşma istər islahatçı, istərsə də mühafizəkar qanadın quracağı yeni hökumətdə də davam edəcək.
- Bilirsiniz ki, Cənubi Qafqaz xüsusilə İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra böyük əhəmiyyət kəsb etdi. Türkiyə və Azərbaycan bu bölgədə çox fəaldır. Təbii ki, İran üçün Cənubi Qafqaz da önəmlidir. Sizcə, İranın yeni hökumətinin xarici siyasətində Cənubi Qafqazın mövqeyi necədir?
- Qeyd etdiyim kimi, İran İslam Respublikası həmişə Qafqaz regionuna xüsusi önəm verib. Amma İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra regionda yeni reallıqları üzə çıxaran bir hadisə baş verdi və regionun geosiyasəti dəyişdi. Azərbaycan Respublikası işğal altında olan torpaqlarının təxminən 20 faizini azad edə bildi. Bu torpaqların işğalı qonşu dövlətlər, xüsusilə də İran İslam Respublikası tərəfindən heç vaxt qəbul edilməmişdir.
Azərbaycan təxminən 27-30 ildən sonra bu problemin öhdəsindən gəldi və 44 günlük müharibədə bu torpaqların bir qismini, bəzilərini isə atəşkəs razılaşması ilə geri ala bildi. Bu, böyük hadisə idi və Qafqaz regionunun geosiyasətinə böyük təsir göstərdi. İran İslam Respublikası Qafqazın qonşuluğunda yerləşir və bu regionla mədəni və sivilizasiya ortaqlığına malikdir. Bu səbəbdən də Cənubi Qafqazda baş verən proseslər ölkəmizin milli təhlükəsizliyi və ərazi bütövlüyü üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Biz bu regionun yeni aktorlarını və geosiyasi əhəmiyyətini diqqətlə araşdırmalıyıq.
Cənubi Qafqaz regional və qeyri-regional güclərin diqqətini cəlb edən bölgədir. Bu bölgə bizim təhlükəsizliyimizin arxa bağçasıdır və biz buna çox ciddi yanaşırıq. Həm biz, həm də bölgədəki rəqiblərimiz olan Türkiyə və Rusiya kimi ölkələr regionda öz maraqlarını müəyyən etmişik.
Bu səbəbdən İran İslam Respublikası xüsusilə 13-cü hökumət dövründə bu bölgəyə xüsusi diqqət yetirmiş və onun xüsusiyyətlərinə görə bu maraq yeni hökumətdə də davam etməlidir. Biz çalışmalıyıq ki, ölkələr arasında qarşılıqlı əlaqəni artırmaq üçün güclü və təhlükəsiz region quraq.
Cənubi Qafqaz Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan kimi üç ölkəni və bunda həmişə rol oynayan üç böyük qonşu dövləti əhatə edir. İran, Rusiya və Türkiyənin bu bölgədə maraqları var ki, onların oturub danışması lazımdır. Təbii ki, bu danışıqlar region ölkələrinin şəxsi iştirakı ilə, regiondankənar güclərin müdaxiləsi olmadan aparılmalıdır. Çünki vaxtaşırı fransızlar, avropalılar, NATO və amerikalılar bu bölgəyə müdaxilə etməyə çalışırlar. Buna imkan vermədən region ölkələri arasında əlaqələr artırılmalıdır. Beləliklə, daha yaxşı nəticələr əldə etmək mümkündür. Ən yaxşı düstur üç Qafqaz ölkəsini və Qafqazın üç böyük qonşu dövlətini özündə birləşdirən 3+3 düsturudur.
- Yaxşı bir məqamı gündəmə gətirdiniz; Cənubi Qafqazda bəzi problemlərin altıtərəfli (3+3) platforması ilə həll olunacağı gözlənilirdi. Lakin Ukrayna müharibəsi və sonrakı Qəzza müharibəsi bu platformanın effektivliyini məhdudlaşdırdı.. Sizcə, yeni hökumət bu platformanın uğuru üçün hansı tədbirləri görməlidir?
- Bu təşəbbüsün yaradıcısı İran İslam Respublikası olmuşdur. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Dr. İraqçı prezidentin xüsusi nümayəndəsi kimi Azərbaycana, Moskvaya, Türkiyəyə, Gürcüstana, Ermənistana gedib orada regional sülh planı təklif edib. Region ölkələrinin bəziləri bu planı müsbət qarşılasa da, bəziləri bunu qəbul etmədi və ya şərti olaraq qəbul etdi.
Bu plan altıtərəfli platformanın təməl daşını təşkil etdi və sonradan Əliyev və Ərdoğan tərəfindən gündəmə gətirildi. Bu planın ilkin yaradıcıları olduğumuz üçün bunu alqışladıq. Dediyiniz kimi, ilk görüş Moskvada xarici işlər nazirlərinin müavinləri səviyyəsində keçirildi. Rusiya ilə bəzi problemlərə görə Gürcüstan bu görüşdə iştirak edə bilməsə də, başqa ölkələr iştirak edirdi.
Ukrayna və Qəzza müharibələri hadisələr Tehranda keçirilməsi nəzərdə tutulan növbəti görüşü təxirə saldı. Gürcüstan əvvəlki görüşdə olduğu kimi hələ də bu məsələlərlə məşğul olmaq istəmir və Rusiya ilə ərazi məsələsini həll etdikdən sonra bu platformaya qoşula bilər.
3+3 formatında xarici işlər nazirlərinin növbəti görüşü yəqin ki, yaxın 2-3 ay ərzində Türkiyədə keçiriləcək və İran İslam Respublikası da bu görüşdə mütləq iştirak edəcək.
- Son zamanlar İranla Azərbaycan arasında mənfi hadisələr baş verir. Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə hücum da bu hadisələrdən biri olub. Sizcə, ölkəmizin gələcək prezidenti Azərbaycan məsələsinə milli maraqlarımıza uyğun olaraq necə baxmalıdır?
- Hər 15 qonşu ölkə bizim üçün önəmlidir. Kiçik Bəhreyndən tutmuş Rusiyaya qədər onların hamısı önəmlidir. Bizim Azərbaycanla 800 kilometr ümumi sərhədimiz var. Dil, din, mədəniyyət, tarix baxımından da ortaq bağlarımız var. Beləliklə, Azərbaycanla bizim heç bir ölkə ilə olmayan nadir hallarda rastlaşacağınız ümumi cəhətlərimiz var. Hətta bir çox şəhər və kəndlərimizin adları eynidir. Məsələn, İranda və Azərbaycanda Culfa var, İranda və Azərbaycanda Astara var. Deməli, hər baxımdan bu ölkə İran üçün önəmlidir. Təbii ki, bizim müəyyən problemlərimiz, fikir ayrılıqlarımız var, amma məsələn, Azərbaycanla sərhəd problemimiz yoxdur. Azərbaycan səfirliyində baş verən xoşagəlməz hadisədən sonra münasibətlər gərginləşib və səfirlik təxliyə edilib. Ancaq bir ildən sonra hər şey sona çatdı.
Mərhum Rəisi ilə İlham Əliyev sərhəddə görüşdülər və iki lider çox müsbət mesajlar verdilər.
Biz yaxın gələcəkdə Azərbaycan səfirliyinin yenidən açılmasının şahidi olacağıq, vəzifəyə gələn hər bir hökumət həm qonşuluq siyasəti formasında, həm də xüsusilə bu ölkənin geosiyasi əhəmiyyətinə görə Tehranla Bakı arasında münasibətləri inkişaf etdirməyə davam edəcək. İran və Azərbaycan Respublikası Şimal-Cənub Dəhlizinin beynəlxalq tranzit marşrutunda yerləşir. Bu marşrut reallaşarsa, İran dəmir yolu Sankt-Peterburqa qədər uzanacaq, Baltik dənizində davam edərək. Təbii ki, Rusiya və Azərbaycan da bu marşrutda əsas rol oynayacaq. Bu marşrut Baltik dənizini dəmir yolu ilə Fars körfəzinə birləşdirəcək qlobal Şimal-Cənub marşrutudur. Bundan əlavə, Şərq-Qərb dəhlizi Azərbaycan və İrandan, eləcə də Çini Avropa ilə birləşdirəcək Mərkəzi Dəhlizin bir hissəsi olan Araz dəhlizindən keçir. Başqa yollar da var; bunlardan biri Çini Türkiyəyə, Türkiyəni isə Mərkəzi Asiya, Azərbaycan Respublikası və İran İslam Respublikası vasitəsilə Avropaya bağlamaqdır. Qeyd etdiyim bu məqamların cəmi Azərbaycan Respublikası ilə qonşuluq siyasətinin həm qonşuluq siyasəti formasında, həm də ikitərəfli və müstəqil şəkildə güclü şəkildə davam etdirilməsini təmin edəcəkdir.
